Sách "Dư địa chí" của Nguyễn Trãi ở thế kỷ XV ghi: núi đá Chùa Hang là núi Hoá Trung (Núi Nghiên) và sách "Đại Nam nhất thống chí" về triều nhà Nguyễn chép: núi Chùa Hang gọi là Núi Long Tuyền, vì trong lòng hang có suối Long Tuyền đi ngầm về hướng Tây – Nam, chảy ra cách chùa chừng hơn 100m thì có một ngách phun lên thành một vũng to tròn sâu, quanh năm nước tràn đầy trong mát, có nhiều cá, gọi là giếng "Mắt Rồng".

Tương truyền "Chùa Hang - Kim Sơn Tự" có từ thời nhà Lý (thế kỷ XI), được coi là thời kỳ rất hưng thịnh của Phật giáo. Chuyện rằng: vào một buổi sáng mùa xuân năm Nhâm Tuất, vua Lý Thánh Tông thức dậy đã kể lại giấc mơ của mình cho Nguyên Phi Ỷ Lan chuyện đêm qua nằm mộng, được Phật dắt lên vùng đất địa linh ở Đồng Hỷ, Thái Nguyên. Bà Nguyên Phi lập tức thực hiện chuyến kinh lí tham quan, thấy phong cảnh hữu tình, núi non kỳ vĩ, hang động rộng lớn, bèn cho lấy hang dựng chùa thờ Phật. Có lẽ "Kim Sơn Tự" ra đời từ đây, nhưng nhân dân thường gọi nôm là Chùa Hang. Hiện nay trên cửa tam quan có 3 chữ Hán lớn "Kim Sơn Tự".

Qua Tam quan, vào chùa, hai bên trái phải có hai tượng Hộ pháp Khuyến thiện - Trừng ác, cưỡi voi cưỡi hổ uy nghi. Càng vào sâu, hang rộng dần, trên vòm hang nhũ đá tưởng như "Mây già quyện đá quái chơi vơi", nhiều cột đá lớn sừng sững chống lên vòm hang như những trụ chống trời. Quanh vách hang nhiều nhũ đá nhô ra thành các bệ thờ và nhiều hình thù kỳ lạ hấp dẫn. Nhân đó người ta tạc thành các ông bụt ốc, cầu vồng, chó ngao, cảnh thầy trò Đường Tăng đi lấy kinh … Hang có nhiều ngóc ngách, có đường lên trời, đường xuống âm phủ, có cửa thông trước sau, nên không khí trong chùa rất trong lành, mùa hè mát mẻ, mùa đông ấm áp, khói hương luôn toả mờ làm cho chùa càng trở nên thâm u kì bí.

Trong động có một số tượng Phật, đồ thờ cúng v.v.. Quanh hang cũng còn nhiều văn bia khắc trên vách đá, là những bút tích lưu đề có niên đại từ thời Lê Sơ đến Hậu Nguyễn, ca ngợi cảnh đẹp "Chùa Hang - Kim Sơn Tự" như: Thơ của Tiến sĩ Thượng thư Vũ Quỳnh - 1478; của danh sĩ Đặng Nghiệm, niên đại Hồng Đức 1497; của giải nguyên Cao Bá Quát - 1831; Phú văn của Chánh tổng Phạm Đức Độ, niên đại Khải Định năm thứ 10 (1925).

Chùa Hang là nơi tu hành của nhiều bậc chân tu. Đến nay, chúng ta mới chỉ biết được một số vị như: Sư cụ Tâm Lai, Sư Ông Chính, Sư Ông Đức, Sư cụ Đàm Hinh, là những nhà sư đã có công lao lớn trong việc tu tạo bảo tồn chùa, phụng sự đạo tràng, không những phát triển Phật giáo tỉnh Thái Nguyên và vùng Việt Bắc, mà còn có công lớn trong phát triển Phật giáo Việt Nam.

Năm 1985, lãnh đạo huyện Đồng Hỷ cùng nhân dân đã thỉnh Ni trưởng Thích Đàm Hinh (1906 - 2009) về trụ trì. Cụ đã cùng nhân dân dốc sức khôi phục lại chùa, với đạo tâm kiên cố cùng nhân dân trùng tu chùa cho sự nương náu chân tâm.

Sau khi Ni trưởng viên tịch, Đại đức Thích Nguyên Thanh được Giáo hội Phật giáo Việt Nam bổ nhiệm trụ trì Chùa Hang - Kim Sơn Tự.
Trải qua những biến cố thăng trầm lịch sử, đến nay Di tích Chùa Hang đã xuống cấp về mặt kiến trúc và quy mô. Để đáp ứng nhu cầu hưởng thụ văn hóa, tâm linh của nhân dân và du khách thập phương, đồng thời phục vụ cho các hoạt động lễ hội của Chùa Hang, ngày 27-6-2011, UBND tỉnh Thái Nguyên đã phê duyệt Quy hoạch chi tiết công trình phục vụ Lễ hội Chùa Hang và xây dựng, trùng tu Di tích lịch sử - Văn hóa Chùa Hang, với tổng diện tích là 8,2ha, quy mô lớn nhất từ trước đến nay, nhằm tôn vinh các giá trị tâm linh của đạo Phật, giúp con người hướng tới cái đích chân thiện mỹ.

Ngày 5-12 ( tức ngày 11/11 Âm lịch), Ban Quản lý Di tích Lịch sử Chùa Hang phối hợp với UBND huyện Đồng Hỷ đã tổ chức lễ đặt đá khởi công xây dựng quần thể Di tích Lịch sử - Văn hóa Chùa Hang và công trình phục vụ lễ hội Chùa Hang.

Chùa Hang nổi tiếng là chốn cửa Phật linh thiêng, là điểm thu hút nhiều tín đồ Phật tử và khách tham quan trong và ngoài nước. Với những giá trị lịch sử văn hóa, danh lam thắng cảnh, ngày 26/2/1999 Chùa Hang chính thức được Nhà nước công nhận là Di tích Lịch sử - Văn hóa, Danh lam thắng cảnh cấp Quốc gia.

Hàng năm Ủy ban nhân dân tỉnh Thái Nguyên, huyện Đồng Hỷ, thị trấn Chùa Hang và Ban Quản lý Di tích  tổ chức lễ hội Chùa vào các dịp: Từ ngày 19 đến ngày 21 tháng giêng (Âm lịch) là lễ Thượng nguyên, cầu cho Quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, nhân dân an lạc, đời sống yên lành; ngày 15 tháng 4 (Âm lịch) là lễ Phật Đản; ngày 15 tháng 7 (Âm lịch) là lễ Xá tội vong nhân. Về phần Hội có các trò chơi dân gian như: chọi gà, đánh cờ tướng, tung còn, đi cầu kiều, bắn cung, bắn nỏ, đẩy gậy, bịt m ắt bắt dê, bắt trạch trong chum, liên hoan văn hóa trà…

• 23/03/2012 09:58 - Khai quật mộ... thấy xác ướp phụ nữ còn nguyên vẹn
• 05/03/2012 10:00 - Nghệ An: Đang cày ruộng, “húc” phải... một hũ tiền cổ
• 25/02/2012 09:54 - Phát hiện vật tế thần ở Đàn tế Nam Giao
• 21/02/2012 09:44 - Hội thảo quốc tế về khảo cổ Việt Nam
• 17/02/2012 11:49 - Tuyên Quang: Phát hiện di tích tín ngưỡng cổ hiếm gặp

• 01/02/2012 11:46 - Phát lộ đường Hoàng gia thành nhà Hồ
• 18/01/2012 11:44 - Hà Tĩnh: Kết quả bước đầu đợt khai quật ngôi đền cổ bị chôn vùi trong cát
• 18/01/2012 10:08 - Thanh Hóa: Phát hiện trống đồng cổ dưới chân núi Rú Thần
• 14/12/2011 09:45 - TRIỂN LÃM ẢNH “HÀ NỘI TRONG TÔI” LẦN THỨ VII: CÂU LẠC BỘ NHIẾP ẢNH NGƯỜI CAO TUỔI
• 07/12/2011 11:41 - Lễ hội văn hóa Chăm Ninh Thuận qua ống kính của nghệ sĩ Nhiếp ảnh Trương Văn Ẩn.

Theo giới khảo cổ thì “đây là con đường đá cổ đẹp nhất Việt Nam được triều Hồ xây dựng vào cuối thế kỷ 14”.

Theo quyết định của Bộ VH -TT-DL, đợt khai quật lần này mới chỉ gói gọn trong diện tích 1.500m2 ở khu vực thành nhà Hồ. Trước mắt, các nhà khảo cổ đã tiến hành khai quật phía trước cổng thành phía nam và đã làm xuất lộ con đường Hoàng gia. Con đường được lát bằng đá xanh (trong đó có nhiều phiến đá lớn gần 1m2) khá bằng phẳng bị vùi sâu dưới mặt đường hiện tại từ 60 cm cho đến 1m. Theo sử cũ ghi lại thì đây là con đường mà nhà vua, hoàng gia và quan lại trong triều dùng để đến đàn tế Nam Giao trên núi Đốn Sơn làm lễ yết cáo trời đất, cầu quốc thái dân an. Con đường được bắt đầu từ cổng nam thành tới núi Đốn Sơn dài khoảng 2 km. Theo đánh giá bước đầu thì 2 km đường cổ này vẫn còn nguyên vẹn. Ngoài con đường đá cổ, các nhà khoa học đã tìm thấy rất nhiều di vật khảo cổ như chông sắt, mũi lao sắt, đạn đá, cùng với nhiều đồ gốm sứ thời Lê, các trang trí kiến trúc bằng đá của các triều đại sau đó.

Tiến sĩ Đỗ Quang Trọng - GĐ Trung tâm bảo tồn di sản thành nhà Hồ - cho rằng: “Việc phát hiện đường Hoàng gia thành nhà Hồ với kết cấu mặt đường bằng đá xanh bằng phẳng và còn khá nguyên vẹn cho thấy thời đó người xưa đã phải rất kỳ công để lắp ghép các khối đá rất khít khao và phẳng, để tạo một con đường cổ kính, trường tồn cùng thời gian. Đến thời điểm này có thể khẳng định đây là con đường đá cổ đẹp nhất Việt Nam”.

Với việc khai quật lần này, các nhà khảo cổ đang kỳ vọng sẽ tìm lại cốt đường thuở xưa mà Hồ Quý Ly đặt viên đá đầu tiên xây dựng nền móng tòa thành. Việc xuất lộ con đường Hoàng gia đã chứng minh tính chân xác, nguyên thủy của bản vẽ, sự nguyên vẹn, vẻ cổ kính, cân đối, vững chắc của di sản thành nhà Hồ.

Không phải chỉ giới khoa học và các nhà quản lý trong nước, mà chính ICOMOS (tổ chức đánh giá độc lập của UNESCO) đã đưa con đường Hoàng gia vào hồ sơ di sản, bởi họ kỳ vọng đây là con đường hoành tráng nhất trong các con đường cổ thuộc những kinh thành ở khu vực Đông Nam Á. Các nhà khoa học đặt niềm tin, cách khu vực cổng thành nam khoảng 100m sẽ tìm thấy mố cầu ba nhịp, năm nhịp hoặc bảy nhịp. Điều này giúp cho chúng ta hiểu rõ hơn về mối quan hệ giữa thành và trì. Lâu nay con người mới biết đến 4 cổng chỉ là thành cao, hào sâu, chứ chưa chứng minh được sự liên kết giữa hai khối kiến trúc này như thế nào.

Được biết, sau khi khai quật xong phần nền đường, các đợt khai quật tiếp theo sẽ mở rộng sang hai bên cánh gà cổng thành phía nam, các cổng còn lại và cấu trúc bên trong gồm cung điện, hoàng cung để tìm hiểu kết cấu và trả lại đúng với giá trị của thành đá này.

Kỳ vĩ

TS Đỗ Quang Trọng khẳng định: “Khi khai quật xong con đường Hoàng gia, chúng ta sẽ làm cho cả thế giới phải sửng sốt bởi sự kỳ vĩ, toàn vẹn của di sản thành nhà Hồ và nó sẽ giúp chúng ta mở ra hướng mới để phát triển du lịch. Sau khi khai quật hoàn chỉnh, đường Hoàng gia sẽ trở thành con đường di sản, đường du lịch dành cho người đi bộ và những phương tiện thân thiện với môi trường, phục vụ du khách trong và ngoài nước về tham quan di sản”.

• 05/03/2012 10:00 - Nghệ An: Đang cày ruộng, “húc” phải... một hũ tiền cổ
• 25/02/2012 09:54 - Phát hiện vật tế thần ở Đàn tế Nam Giao
• 21/02/2012 09:44 - Hội thảo quốc tế về khảo cổ Việt Nam
• 17/02/2012 11:49 - Tuyên Quang: Phát hiện di tích tín ngưỡng cổ hiếm gặp
• 08/02/2012 11:47 - Chùa Hang (Kim Sơn Tự) – Tiên Lữ Phật Động, Tỉnh Thái Nguyên

• 18/01/2012 11:44 - Hà Tĩnh: Kết quả bước đầu đợt khai quật ngôi đền cổ bị chôn vùi trong cát
• 18/01/2012 10:08 - Thanh Hóa: Phát hiện trống đồng cổ dưới chân núi Rú Thần
• 14/12/2011 09:45 - TRIỂN LÃM ẢNH “HÀ NỘI TRONG TÔI” LẦN THỨ VII: CÂU LẠC BỘ NHIẾP ẢNH NGƯỜI CAO TUỔI
• 07/12/2011 11:41 - Lễ hội văn hóa Chăm Ninh Thuận qua ống kính của nghệ sĩ Nhiếp ảnh Trương Văn Ẩn.
• 07/12/2011 11:39 - Phát hiện dấu tích điện Kính Thiên thời Lê Sơ

Theo báo cáo sơ bộ kết quả khai quật đền cổ, vết tích ngôi đền vừa được phát hiện là ngôi đền cổ, có hệ thống tường được xây bằng gạch nung, gồm 2 cột nanh có chiều cao 1,80m, đế rộng 0,36m x 0,36m gắn với tường dài 1,50 m, cao 0,95 m; phần đầu cột có 2 con Nghê được trang trí hoa văn rất đẹp; trước mỗi bức tường đắp nổi một con ngựa hình thế cân đối hài hoà, có kích thước chiều dài 1,1m, chiều cao 0,75;

Cổng vào đền chiều rộng 1,70m hai bên tả hữu là 2 cột nanh gắn với tường có chiều cao 2,85 m; chân đế trụ hình vuông kích thước 0,60m x 0,60m cao 0,35m; phía trước đắp nỗi hai câu đối chữ Hán gắn bằng mảnh sứ men lam “Kình thiên nam đối cao sơn thọ; Tiếp địa đông lai đại hải trường” (Ngôi đền này phía Nam đối mặt với núi cao đời đời; phía Đông tiếp đất lại có biển lớn, dài);

Cách cổng đền 1,35m là tắc môn hình chữ nhật kích thước đế 1,44m x 0,50m x 0,23m, thân có kích thước 1,30m x 0,38m; phía trước tắc môn đắp hình hổ phù được trang trí hoa văn bằng bằng mảnh sành sứ, mắt hổ gắn bằng thuỷ tinh làm cho hình tượng hổ có thần thái rất oai nghiêm và hùng dũng.
 
Ngoài ra, xung quanh khu vực đền có nhiều hiện vật cổ như: gạch, ngói mũi, bình vôi, đĩa sứ được trang trí hao văn lá cây, tất cả các hiện vật cổ gắn liền với di tích đều mang dấu ấn chế tác thời Nguyễn.

Phía sau đền 4 cây Chỏi đường kính 0,40m có niên đại tương đồng với ngôi đền, thân cây và ngôi đền bị vùi lấp dưới cát sâu gần 6m nhiều chục năm thậm chí hàng trăm năm.

Một trong những vấn đề được dư luận quan tâm nhất là lịch sử hình thành ngôi đền đã bước đầu được lý giải tại buổi báo cáo sơ bộ kết quả khai quật này. Theo đó, căn cứ vào các hạng mục công trình, các hiện vật mà nhóm khảo cổ khai quật được có thể khẳng định, ngôi đền mang phong cách kiến trúc thời Nguyễn khoảng cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, thờ một vị thần theo nghi thức truyền thống vùng Hà Tĩnh.

Nguyên nhân khiến ngồi đền bị bỏ quên trước khi bị cát vùi lấp cũng đã được các nhà chuyên môn nhận định tại buổi báo cáo sơ bộ này. Theo đó, vết tích ngôi đền vừa được phát hiện là đền Đức Ông, thuộc Cồn Chỏi, làng Trảo Nha, tổng Đậu Chữ (nay là thôn Tiến Thành, xã Kỳ Khang, huyện Kỳ Anh, Hà Tĩnh), một làng cổ có nhiều dòng họ sinh sống như họ Hồ, Tô, Hoàng, Trần, Đào, nhưng định cư lâu đời nhất tại ngôi làng cổ này là dòng họ Tô, đã trải qua 9 thế hệ khoảng 200 năm. Do biến động của lịch sử vào những năm giữa thế kỷ XX dân làng đã phiêu tán ra các vùng khác định cư, vì vậy khu Cồn Chỏi nơi có đền Đức Ông dần trở nên hoang vắng. Bị lãng quên, theo năm tháng ngôi đền bị cát vùi lấp. 

Cũng tại buổi báo cáo sơ bộ kết quả khai quật các nhà chuyên môn nhận định, ngôi đền cổ thờ thần, nhưng hiện chưa rõ ngôi đền được lập thờ nhân thần hay nhiên thần.
 
Ông Võ Hồng Hải - Giám đốc Sở VH-TT&DL Hà Tĩnh - cho hay, các kết quả thăm dò khảo cổ tại di tích đền Đức Ông sẽ góp thêm cơ sở khoa học vững chắc cho việc nghiên cứu lập dự án “Bảo tồn, tu bổ, phát huy giá trị di tích Đức Ông” đảm bảo tính chân xác trong trùng tu di tích.

• 25/02/2012 09:54 - Phát hiện vật tế thần ở Đàn tế Nam Giao
• 21/02/2012 09:44 - Hội thảo quốc tế về khảo cổ Việt Nam
• 17/02/2012 11:49 - Tuyên Quang: Phát hiện di tích tín ngưỡng cổ hiếm gặp
• 08/02/2012 11:47 - Chùa Hang (Kim Sơn Tự) – Tiên Lữ Phật Động, Tỉnh Thái Nguyên
• 01/02/2012 11:46 - Phát lộ đường Hoàng gia thành nhà Hồ

• 18/01/2012 10:08 - Thanh Hóa: Phát hiện trống đồng cổ dưới chân núi Rú Thần
• 14/12/2011 09:45 - TRIỂN LÃM ẢNH “HÀ NỘI TRONG TÔI” LẦN THỨ VII: CÂU LẠC BỘ NHIẾP ẢNH NGƯỜI CAO TUỔI
• 07/12/2011 11:41 - Lễ hội văn hóa Chăm Ninh Thuận qua ống kính của nghệ sĩ Nhiếp ảnh Trương Văn Ẩn.
• 07/12/2011 11:39 - Phát hiện dấu tích điện Kính Thiên thời Lê Sơ
• 07/12/2011 10:12 - Phát hiện mộ thân cây ở Thái Nguyên

Đây là cuộc triển lãm hàng năm của các cụ nhiếp ảnh cao tuổi Hà Nội, với 27 hội viên, tuổi đời trung bình 70, các cụ Lê Vượng, cụ Nguyên Nhưng  tuổi đời là 94 và 96 tuổi. Các hội viên CLB gồm nhiều ngành nghề khác nhau đã nghỉ hưu như: phóng viên các báo Nhân dân, Quân đội nhân dân, Thông tấn xã Việt Nam, Biên tập viên nhà xuất bản, Chuyên viên Khoa học xã hội, Lâm nghiệp…. Cuộc triển lãm năm nay có 92 tác phẩm của 23 tác giả Hà Nội và 20 tác phẩm của 17 tác giả hai CLB phía Nam kết nghĩa.

Nội dung các tác phẩm đều hướng vào những nét đẹp về cảnh vật, cuộc sống xã hội và tình người. Cuộc triển lãm thể hiện tình yêu vô hạn đối với Hà Nội và Tổ quốc nói chung, đồng thời cho thấy nhiệt tình lao động và say mê sáng tác của các cụ cao tuổi.

Triển lãm đã đón nhận được rất nhiều sự quan tâm và tình cảm mến mộ của người xem, thuộc nhiều tầng lớp và lứa tuổi.

 Bà Phạm Thị Nhung, số 12B4 B, Nghĩa Tân, Hà Nội đã viết: “Tôi rất vui và xúc động trước sự lao động và sáng tạo của các Nhiếp ảnh gia cao tuổi. Đóng góp của họ làm cho người xem thêm yêu đời, yêu cuộc sống, yêu Hà Nội thân thương. Xin cám ơn sự đóng góp lớn lao của các nhiếp ảnh gia cao tuổi Hà Nôi – cuộc đời rất cần những tấm lòng và nhiệt tâm của các vị.”. Một người Hà Nội xưa viết: “ Sau bao năm tưởng rằng Hà Nội đã bị đô thị hóa hoàn toàn, nhưng xem triển lãm hôm nay, tôi lại tìm thấy những khoảnh khắc của Hà Nội xưa, thật tuyệt vời khi còn lại những nơi, những con người đáng yêu như vậy.” Nghệ sĩ nhiếp ảnh cao tuổi Phạm Tuệ thì viết: “Đã lâu lắm người cầm máy ảnh mới được xem ảnh “thật” chứ không phải xem ảnh “giả”. Đây là điều đáng mừng, các đồng nghiệp vẫn theo con đường của mình, đạt được: ảnh Chân – Thiện – Mỹ. Xin cám ơn các bạn đồng nghiệp.”

Ngoài sự quan tâm của các khán giả cao tuổi, triển lãm còn đón nhận sự tham gia của các bạn trẻ. Đến với triển lãm ảnh, giới trẻ mang trong mình niềm yêu mến với Hà Nội và cảm phục tinh thần hăng say sáng tạo của các nhiếp ảnh người cao tuổi. Bạn Vân Anh, sinh viên Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn phát biểu: “hoạt động này sẽ là tấm gương sáng về tinh thần say mê với nhiếp ảnh, về tình yêu nồng nàn với Hà Nội của các cụ đáng để thế hệ trẻ chúng tôi noi theo và học tập.”

Chúng tôi giới thiệu một số ảnh của tác giả Nguyễn Văn Kự - Nguyên cán bộ Viện khảo cổ học, Viện Khoa học xã hội Việt Nam, Hội viên Hội nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam, Hội viên CLB Nhiếp ảnh người cao tuổi Hà Nội trưng bày tại cuộc triển lãm.

• 17/02/2012 11:49 - Tuyên Quang: Phát hiện di tích tín ngưỡng cổ hiếm gặp
• 08/02/2012 11:47 - Chùa Hang (Kim Sơn Tự) – Tiên Lữ Phật Động, Tỉnh Thái Nguyên
• 01/02/2012 11:46 - Phát lộ đường Hoàng gia thành nhà Hồ
• 18/01/2012 11:44 - Hà Tĩnh: Kết quả bước đầu đợt khai quật ngôi đền cổ bị chôn vùi trong cát
• 18/01/2012 10:08 - Thanh Hóa: Phát hiện trống đồng cổ dưới chân núi Rú Thần

• 07/12/2011 11:41 - Lễ hội văn hóa Chăm Ninh Thuận qua ống kính của nghệ sĩ Nhiếp ảnh Trương Văn Ẩn.
• 07/12/2011 11:39 - Phát hiện dấu tích điện Kính Thiên thời Lê Sơ
• 07/12/2011 10:12 - Phát hiện mộ thân cây ở Thái Nguyên
• 11/11/2011 11:34 - Kết quả bước đầu khai quật khảo cổ chùa Dạm
• 11/11/2011 10:14 - Phát hiện nhiều bình gốm thời Lê