Hố khai quật nghiên cứu di chỉ Vườn Chuối năm 2013

Trước đó, liên quan đến di chỉ Vườn Chuối, trước những lo ngại của người dân và dư luận, chính quyền địa phương và giới chuyên môn đã có nhiều ý kiến đề xuất, đánh giá về phương án bảo tồn.

Đề nghị thực hiện bảo tồn đúng quy định

Trao đổi thông tin với báo chí, ông Nguyễn Văn Thắng, nguyên Trưởng thôn Lai Xá cho biết, mới đây người dân thôn Lai Xá (xã Kim Chung, Hoài Đức, Hà Nội) trong quá trình làm việc gần di chỉ Vườn Chuối đã phát hiện một mộ táng và nhiều hiện vật khảo cổ. Người dân đã tiến hành di dời mộ táng. Số hiện vật bên cạnh được cho vào một chiếc tiểu nhỏ và chôn xuống đất.

Nhận thông tin phản ánh, Viện Khảo cổ học và Ban Quản lý di tích, danh thắng Hà Nội đã tới khảo sát hiện trường và báo Bảo tàng Hà Nội tới thu thập do khu vực phát hiện khảo cổ đã bị xáo trộn. Văn bản kiểm tra của Ban Quản lý di tích, danh thắng Hà Nội cho biết: “Sau khi tiếp nhận thông tin người dân Lai Xá, tại cánh đồng giáp ranh với di chỉ khảo cổ học Vườn Chuối có phát hiện vật nghi là hiện vật khảo cổ. Người dân đã thu gom và chôn số hiện vật này theo dạng mộ vô chủ do dự án di dời. Đoàn kiểm tra đã xác nhận thông tin trên. Đồng thời, đề nghị Bảo tàng Hà Nội phối hợp với chính quyền, người dân địa phương kiểm tra và thực hiện công tác bảo tồn, giữ gìn theo đúng quy định”.

Trước đó, liên quan đến việc khai quật di chỉ này, ngày 8.4, Sở VHTT Hà Nội đã có văn bản gửi UBND huyện Hoài Đức. Văn bản nêu rõ, di chỉ khảo cổ Vườn Chuối là một trong những địa điểm khảo cổ thuộc giai đoạn văn hóa Đồng Đậu trên địa bàn Hà Nội. Hiện tại, chỉ giới dự án mở đường 3.5 do UBND huyện Hoài Đức làm chủ đầu tư có đi qua một phần khu khảo cổ học Vườn Chuối. Để chủ động phối hợp giữa các bên liên quan, Sở VHTT Hà Nội đề nghị trong quá trình thực hiện dự án mở đường 3.5, UBND huyện Hoài Đức chỉ đạo chủ đầu tư phối hợp với Sở VHTT, Viện Khảo cổ học và các đơn vị liên quan quản lý, bảo vệ hiện trạng mặt bằng di chỉ khảo cổ học Vườn Chuối, giải quyết những phát sinh theo các quy định của pháp luật về công tác thăm dò, khai quật khảo cổ học trên địa bàn Thành phố và tiến độ thực hiện dự án.

Đồng thời, đề nghị UBND huyện Hoài Đức chỉ đạo chủ đầu tư cung cấp cho Sở VHTT các mốc chỉ giới Dự án mở đường 3.5 trên hiện trường khu di chỉ Vườn Chuối để Sở VHTT có phương án ưu tiên khai quật những địa điểm mà dự án sẽ đi qua, đảm bảo tiến độ thực hiện dự án đúng quy định. Đồng thời, Sở VHTT cung cấp bản đồ vị trí thăm dò, khai quật khảo cổ di chỉ Vườn Chuối để chủ đầu tư dự án đường 3.5 căn cứ xác định mốc giới trên hiện trường, thống nhất phương án và kế hoạch triển khai thực hiện.

 Người dân thôn Lai Xá lo lắng việc thi công đường 3.5 xâm lấn di chỉ khảo cổ học Vườn Chuối

Chờ biện pháp bảo tồn

Trước khi có văn bản của Sở VHTT Hà Nội, lo lắng về số phận của di sản 3.500 tuổi mà ông cha để lại khi việc thi công đường vành đai 3.5 xâm lấn một phần di chỉ khảo cổ học Vườn Chuối, người dân thôn Lai Xá đã bày tỏ nguyện vọng cơ quan chức năng sớm có biện pháp bảo tồn di tích. Chia sẻ với báo chí, ông Nguyễn Văn Thắng từng đề nghị cơ quan chức năng xác định rõ ranh giới giữa đường 3.5 với khu di chỉ khảo cổ học, tránh để quá trình thi công làm đường sẽ mất dấu tích di sản. Cũng về vấn đề này, PGS.TS Nguyễn Văn Huy đã nhấn mạnh, cần có quyết định khẩn cấp để cứu di chỉ Vườn Chuối.

Qua kết quả 8 lần khai quật trước đây tại di chỉ Vườn Chuối cho thấy có 3 giai đoạn văn hóa từ Đồng Đậu, Gò Mun, Đông Sơn. Trong 8 lần khai quật, các nhà khoa học đã phát hiện 11 hố chôn cột, 29 mộ táng, trong đó có một mộ thuộc văn hóa Đồng Đậu, còn lại là văn hóa Đông Sơn, dấu tích bếp và lò đúc đồng... Tại các hố khai quật này, các nhà khoa học cũng tìm thấy nhiều di vật cổ bằng đá, đồng của người Việt. Theo đánh giá của các chuyên gia, đây là một trong những di tích hiếm hoi của Hà Nội chứa đựng đầy đủ các tầng văn hóa cư dân sinh sống tại Hà Nội trải qua hơn 2.000 năm đến nay. Di chỉ cho thấy phần nào đời sống của người Hà Nội cổ ở vùng đồng bằng châu thổ sông Hồng, từ nghề trồng lúa nước, thủ công, đánh bắt cá. Trước tầm quan trọng này, các nhà khoa học, các cơ quan chức năng của Hà Nội cũng đã có những đánh giá để bảo tồn.

Còn theo Ban Quản lý di tích, danh thắng Hà Nội, Ban Quản lý đã làm việc với Phòng VHTT huyện Hoài Đức, nếu có vấn đề phải báo lên Ban Quản lý hoặc Sở VHTT Hà Nội, UBND Hà Nội để có biện pháp kịp thời, hài hòa, tránh xảy ra việc đơn vị thi công tự động xâm lấn.Về công tác bảo tồn di chỉ khảo cổ học Vườn Chuối, được biết Sở VHTT Hà Nội cùng các nhà khoa học cũng đã đi thực địa, đánh giá lại tình hình và đề xuất thống nhất phương án bảo tồn, khảo cổ học lên UBND TP. Hà Nội trong năm 2019.

Cũng phải nói thêm rằng, trong công tác quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di chỉ khảo cổ Vườn Chuối, cơ quan chức năng có liên quan và chính quyền địa phương tỏ ra khá lúng túng, hoặc làm chưa hết trách nhiệm. Đến thời điểm này, giải pháp bảo tồn di chỉ khảo cổ Vườn Chuối vẫn đang bị “treo”, trong khi đó giới chuyên gia, nhà khoa học trên nhiều lĩnh vực đã khẳng định đây là một trong những di sản quý hiếm của Thủ đô ngàn năm văn hiến. 

 TÂN NHÂN (baovanhoa.vn)

Trong hai ngày 29 và 30/3/2019 tại thị xã An Khê (tỉnh Gia Lai) diễn ra Hội thảo khoa học quốc tế lần thứ hai về di chỉ khảo cổ học đồ đá cũ An Khê với chủ đề: “Kỹ nghệ đá cũ An Khê trong bối cảnh các kỹ nghệ ghè hai mặt ở châu Á” do UBND tỉnh Gia Lai và Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam chủ trì; Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch tinh Gia Lai, Viện Khảo cổ học và UBND thị xã An Khê phối hợp tổ chức.

Khai mạc hội thảo

Tham dự Hội thảo có khoảng 250 đại biểu khách mời, các nhà khoa học trong nước và quốc tế. Các nhà khoa học quốc tế là các chuyên gia nghiên cứu tiền sử đến từ Nga, Mỹ, Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc, Thái Lan, Philippines, Myanmar và đông đảo các nhà nghiên cứu tiền sử Việt Nam cùng với nhiều cán bộ ngành văn hóa tỉnh Gia Lai quan tâm đến dự.

Các đại biểu tham dự hội thảo đi khảo sát di tích

Để phục vụ phát triển kinh tế xã hội cho Tây Nguyên trong Chương trình Tây Nguyên 3, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam đã tiến hành nghiên cứu hoàn thiện bản đồ khảo cổ học của vùng Tây Nguyên, trên cơ sở các số liệu thứ cấp đã có, rà soát và phát hiện những di tích khảo cổ ở Tây Nguyên thông qua đề tài nghiên cứu cấp Bộ của Viện Khảo cổ học giai đoạn 2013-2014. Chỉ trong một thời gian rất ngắn, có 30 phát hiện về di tích khảo cổ học, trong đó có 5 di tích được xác định thuộc sơ kỳ Đá cũ ở vùng An Khê, tập trung khu trú ở các thềm cổ đôi bờ sông Ba. Đây là những phát hiện hết sức có ý nghĩa để công bố ban đầu về sơ kỳ Đá cũ ở vùng An Khê.

Nghiên cứu khảo cổ học thời kỳ Đá cũ là mối quan tâm lớn của các nhà khảo cổ học Việt Nam. Hơn nửa thế kỷ trước, các nhà khảo cổ đã phát hiện di tích sơ kỳ Đá cũ ở Núi Đọ (Thanh Hóa), Xuân Lộc (Đồng Nai)… cho thấy dấu tích văn hóa của người tối cổ ở Việt Nam, nhưng chưa có các bằng chứng thuyết phục về niên đại tuyệt đối.

Để có luận cứ xác đáng cho các di tích sơ kỳ Đá cũ mới phát hiện ở An Khê, Viện Khảo cổ học đã phối hợp với Viện Khảo cổ học - Dân tộc học Novosibirsk, Viện Hàn lâm Khoa học Liên bang Nga, đã tiến hành khai quật khảo cổ và thu thập nhiều bằng chứng xác định niên đại cho các di tích vùng An Khê trong hai năm 2015 - 2016. Kết quả khai quật đã phát hiện được nhiều di vật mới, khẳng định sự tồn tại của sơ kỳ thời Đá cũ, có niên đại xa hơn tất cả các phát hiện khảo cổ học ở Việt Nam từ trước đến nay, góp phần phản biện lại về sự khác biệt Đông - Tây trong Tiền sử học nhân loại. Đó là các cuộc khai quật di chỉ Gò Đá và Rộc Tưng năm 2016, các di tích đều có một tầng văn hóa, nguyên vẹn, duy nhất tìm thấy hiện vật đá, chưa tìm thấy di cốt người hay di tích động thực vật. Hiện tượng gia cố nơi cư trú bằng việc tôn cao nền bằng đá quartz và đá cuội lớn. Đặc trưng kỹ nghệ công cụ đá, làm từ đá cuội, chất liệu quartzite, silic, quartz; Kỹ thuật ghè đẽo thô sơ, kích thước lớn, loại hình chính là mũi nhọn tam diện, biface, uniface, rìu tay… lập thành kỹ nghệ An Khê. Kỹ nghệ này khác với các kỹ nghệ sơ kỳ Đá cũ Núi Đọ (Thanh Hóa) và Xuân Lộc (Đồng Nai). Về niên đại, các nhà khảo cổ thuộc nhóm nghiên cứu dự đoán niên đại sơ kỳ Đá cũ An Khê khoảng 80 vạn năm. Về chủ nhân của di tích An Khê tương ứng với giai đoạn Người vượn đứng thẳng (Homo erectus).

Rìu tay ghè hai mặt phát hiện tại An Khê

Đây là lần đầu tiên giới khảo cổ học Việt Nam phát hiện di tích sơ kỳ Đá cũ trong tầng văn hóa. Đây là bước ngoặt trong nhận thức giai đoạn bình minh của lịch sử dân tộc; phát hiện này góp thêm bằng chứng về mốc mở đầu cổ nhất hiện biết của lịch sử Việt Nam; bổ sung vào bản đồ thế giới sự xuất hiện và tiến hóa của loài người trong đó có Việt Nam; bác bỏ một số quan điểm sai lệch trước đây về sự đối lập văn hóa thời tiền sử sớm giữa hai khu vực Đông và Tây; góp thêm nhiều cổ vật trưng bày bảo tàng, là cơ sở xây dựng quy hoạch bảo vệ và phát triển du lịch văn hóa ở Tây Nguyên. Bổ sung An Khê của Việt Nam vào bản đồ Đá cũ thế giới với kỹ nghệ rìu tay. Các di tích sơ kỳ ở An Khê cần phải được bảo vệ bởi nó không chỉ đơn thuần là di sản của một quốc gia mà là di sản của loài người.

Nhà trưng bày Di tích khảo cổ sơ kỳ đá cũ Rộc Tưng

Bảo tồn hố khai quật tại di chỉ Rộc Tưng

Hội thảo khoa học quốc tế lần này nhằm tiếp tục đánh giá, phản biện, củng cố các nhận định khoa học và thúc đẩy nghiên cứu mở rộng, chuyên sâu về sơ kỳ đá cũ phát hiện được ở thị xã An Khê từ năm 2014 đến nay. Đây cũng là dịp để các nhà khoa học công bố, quảng bá các kết quả nghiên cứu trong nước và quốc tế, làm cơ sở cho tỉnh xây dựng kế hoạch bảo tồn, phát huy các giá trị của di sản văn hóa này trong thời gian tiếp theo.

Tại buổi khai mạc, ông Dương Văn Trang, Ủy viên BCH TW Đảng - Bí thư Tỉnh ủy - Chủ tịch HĐND tỉnh Gia Lai thay mặt lãnh đạo tỉnh Gia Lai phát biểu chào mừng và ghi nhận những đóng góp của đội ngũ các nhà khoa học đến từ các quốc gia khác nhau, đặc biệt là đội ngũ các nhà khoa học Nga đến từ Viện Khảo cổ học và Dân tộc học Novosibirsk.

PSG.TS Bùi Nhật Quang, Uỷ viên dự khuyết Trung ương Đảng - Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam vui mừng thông báo những kết quả hợp tác nghiên cứu giữa Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, Viện Hàn lâm Khoa học Liên bang Nga, Ủy ban Nhân dân tỉnh Gia Lai với các đơn vị thực hiện là Viện Khảo cổ học Việt Nam, Viện Khảo cổ học - Dân tộc học Novosibirsk và Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Gia Lai kể từ sau Hội thảo Quốc tế lần thứ nhất năm 2016, và tiếp tục khẳng định các giá trị văn hóa khảo cổ học ở An Khê.

Theo TS. Nguyễn Gia Đối, Q. Viện trưởng Viện Khảo cổ học: “Hội thảo khoa học quốc tế lần thứ hai có ý nghĩa rất lớn trong việc quảng bá những giá trị kỹ nghệ An Khê, không chỉ trong nước mà cả quốc tế. Thông qua hội thảo sẽ thu hút được đông đảo sự chú ý của các học giả quốc tế để bước đầu công nhận An Khê là một trong những địa điểm xuất hiện con người đầu tiên ở Việt Nam. Những giá trị lịch sử - văn hóa khu vực An Khê có tác dụng to lớn trong việc nghiên cứu lại lịch sử, biên soạn các cuốn lịch sử quốc gia và tiến tới xây dựng khu vực này thành khu bảo tồn công viên lịch sử - văn hóa, điền tên An Khê vào bản đồ kỹ nghệ đá cũ khu vực châu Á”.

Với những phát hiện của giới khảo cổ học quốc tế về đá cũ An Khê, đây là dịp quảng bá giá trị quý báu của di tích và cơ hội để phát triển kinh tế - xã hội liên vùng. Hiện các nhà quản lý đang có những bước đi phù hợp nhằm bảo tồn, gìn giữ và quảng bá di tích này. Bà Nguyễn Thị Thanh Lịch, Bí thư Thị ủy An Khê, cho biết: “Chúng tôi đang triển khai xây dựng hồ sơ trình UNESCO công nhận Công viên địa chất toàn cầu An Khê - Kbang trong những năm tới. Loại hình di sản này không thể tách rời di sản văn hóa khảo cổ ở An Khê”.