Sọ Neanderthal bẹp phẳng bởi trầm tích, đá rơi hàng nghìn năm,  in stu trong hang Shanidar, Kurdistan ,Iraq.
   Ảnh chụp bởi: Graeme Barker
Bộ xương người Neanderthal móc xích đầu tiên lộ thiên trong hơn 20 năm đã được khai quật tại một trong các di chỉ khảo cổ học quan trọng nhất giữa thế kỷ 20: Hang Shanidar, ở chân đồi Kurdistan ,Iraq. Các nhà nghiên cứu cho rằng phát hiện mới này mở ra cơ hội độc nhất để khảo sát  "các táng tục " của loài tuyệt chủng này bằng cách sử dụng các công nghệ hiện đại nhất.
Hang Shanidar được khai quật vào những năm 1950, khi nhà khảo cổ học Ralph Solecki phát hiện ra một phần di cốt của mười người Neanderthal bao gồm  đàn ông, phụ nữ và trẻ em.
Một số được cụm  lại với nhau, với các khối phấn hoa cổ bao quanh một trong những bộ xương này. Solecki cho biết điều này cho thấy người Neanderthal chôn người chết của họ và tiến hành các phương thức chôn cất  bằng hoa.
Nó cũng gây ra một cuộc tranh cãi kéo dài hàng thập kỷ về việc liệu bằng chứng từ di chỉ đặc biêt này có thực sự chỉ ra các táng thức, hay chôn cất dưới bất kỳ hình thức nào, và nếu người Neanderthal thực sự có khả năng về tinh tế văn hóa như vậy.
Hơn 50 năm sau, một nhóm các nhà nghiên cứu mở lại hố khai quật Solecki cũ để thu thập các mẫu trầm tích mới đã phát hiện ra hộp sọ bị vụn  nát cùng xương thân của một  Neanderthal Shanidar khác.
Phát hiện này được đặt tên là Shanidar Z bởi các nhà nghiên cứu từ các trường đại học Cambridge, Birkbeck và Liverpool John Moores.
 
 
                                             
                               Lối vào hang Shanidar, chân đồi Baradost, Đông Bắc Iraq, Kurdistan.  Ảnh chụp bởi: Graeme.
Công việc  này được tiến hành với sự hợp tác  của Tổng cục Cổ vật Kurdistan và Tổng cục Cổ vật  tỉnh Soran. Phát hiện này được công bố hôm nay trong một bài báo đăng trên tạp chí Antiquity.
Tiến sĩ Emma Pomeroy, Khoa Khảo cổ - Đại học Cambridge - tác giả chính của bài báo mới này cho biết:
“Quá nhiều nghiên cứu về cách người Neanderthal đối xử như thế nào với các xác chết chết của họ phải liên quan đến việc quay trở lại các phát hiện từ sáu mươi hoặc thậm chí một trăm năm trước, khi các kỹ thuật khảo cổ còn hạn chế hơn và  nó chỉ đưa bạn đến đây ".
“ Bằng chứng cơ sở về chất lượng như vậy từ địa điểm nổi tiếng về người Neanderthal này sẽ cho phép chúng ta sử dụng các công nghệ hiện đại để khám phá mọi thứ từ ADN cổ đến các câu hỏi đặt ra từ lâu về táng thức của người Neanderthal, và liệu chúng có tương tự với chúng ta không. "
Ralph Solecki qua đời ở tuổi 101, chưa bao giờ có thể tiến hành các cuộc khai quật tiếp theo tại địa điểm nổi tiếng nhất của mình, mặc dù đã có nhiều nỗ lực.
Năm 2011, Chính quyền khu vực người Kurd  đón tiếp Giáo sư Graeme Barker từ Viện Khảo cổ McDonald thuộc đại học Cambridge về  thăm lại hang Shanidar. Với sự hỗ trợ nhiệt tình của Solecki, hoạt động khai quật  ban đầu tiến hành vào năm 2014, nhưng đã dừng lại sau hai ngày khi ISIS đến quá gần. Khai quật lại được tiếp tục vào năm sau.
Barker cho biết: “Chúng tôi nghĩ với may mắn, chúng tôi có thể  tìm thấy những địa điểm mà họ đã tìm thấy người Neanderthal vào những năm 1950, để xem liệu chúng tôi có thể định niên đại các trầm tích xung quanh hay không"   “Chúng tôi không mong đợi tìm thấy bất kỳ xương người Neanderthal nào."
Năm 2016, tại một trong những phần sâu nhất của hố, một xương sườn chồi lên khỏi vách hố, theo sau là một đốt sống thắt lưng, sau đó là xương bàn tay phải nắm chặt. Tuy nhiên, hàng mét trầm tích cần được đào cẩn thận trước khi nhóm nghiên cứu có thể khai quật bộ xương.
Trong mùa khai quật  2018-2019, họ tiếp tục phát hiện ra một hộp sọ hoàn chỉnh, bị san phẳng bởi hàng ngàn năm trầm tích và phần xương thân  trên gần như đến thắt lưng với bàn tay trái cuộn tròn dưới đầu như một chiếc gối nhỏ.
Phân tích ban đầu cho thấy bộ xương hơn 70.000 năm tuổi. Mặc dù giới tính vẫn chưa được xác định, nhưng phát hiện mới nhất cho biết tuổi có thể đoán định từ trung niên đến cao tuổi dựa trên răng.
 
                                

                Xương bàn tay trái chồi lên từ trầm tích trong hang Shanidar.  Ảnh chụp bởi: Graeme Barker.
Shanidar Z hiện đã được đưa đến các phòng thí nghiệm khảo cổ tại Cambridge,ở đó nó đang được bảo quản và scan để giúp xây dựng mô hình số hóa , khi nhiều lớp phù sa được loại bỏ.
Nhóm nghiên cứu cũng đang giám định các mẫu trầm tích xung quanh để  tìm kiếm dấu hiệu của biến đổi khí hậu trong các mảnh vỏ nhuyễn thể và xương từ chuột, ốc sên cổ, cũng như dấu vết của phấn hoa và than củi có thể cho chúng ta cái nhìn sâu sắc về các hoạt động như nấu ăn và 'mộ hoa' nổi tiếng này.
Bốn trong số những người Neanderthal, bao gồm 'mộ hoa' và phát hiện mới nhất, đã tạo nên những gì các nhà nghiên cứu mô tả là một "tập hợp độc đáo". Nó đặt ra câu hỏi liệu người Neanderthal có trở lại cùng một khu vực trong hang để chôn người chết hay không?
Pomeroy cho biết: Một tảng đá chồi lên bên cạnh đầu của  Shanidar Z có thể đã được sử dụng để đánh dấu mộ cho người Neanderthal mặc dù thời gian giữa những cái chết là hàng tuần, hàng thập kỷ hoặc thậm chí hàng thế kỷ sẽ rất khó xác định.
Barker nói: "Cuộc khai quật mới nàycho thấy rằng một số di cốt đó nằm trong một khe  ở nền hang được tạo ra bởi nước, sau đó đã được cố tình đào để làm cho nó sâu hơn. Có bằng chứng sớm tin cậy rằng Shanidar Z đã bị chôn vùi có chủ ý."
Chụp cắt lớp CT tại Cambridge đã phát hiện ra xương thái dương là một trong những xương dày đặc nhất của cơ thể;  xương này ở đáy hộp sọ, còn nguyên vẹn, mang đến hy vọng lấy được ADN của người Neanderthal cổ từ vùng khô, nóng, nơi "giao phối" rất có thể xảy ra khi con người tràn khỏi châu Phi.
Pomeroy cho biết thêm: "Trong những năm gần đây, chúng ta đã thấy bằng chứng ngày càng tăng rằng người Neanderthal tinh tế hơn so với suy nghĩ trước đây, từ việc đánh dấu hang động đến sử dụng vỏ nhuyễn thể trang trí và móng của chim săn mồi.”
“Nếu người Neanderthal đang sử dụng hang Shanidar làm nơi tưởng nhớ cho người chết, thì điều đó cho thấy sự phức tạp về văn hóa của một trật tự cao”.

Người dịch: Minh Trần
Nguồn tin:
https://phys.org/news/2020-02-discovery-burial-site-unravel-mystery.html
đưa tin bởi đại học Cambridge 18/2/2020.