Các hiện vật lạ 10,000 tuổi ở địa điểm Jordan liên quan đến thờ cúng, được tìm thấy cùng các di cốt.

Các hiện vật đá lửa Enigmatic được khai quật tại một ngôi làng thời đồ Đá mới ở phía bắc Jordan không phải là công cụ, các nhà khảo cổ học đã kết luận. Các hiện vật có hình cây vĩ cầm có niên đại cách đây gần 10.000 năm thực sự có thể là những bức tượng nhỏ có hình dạng thô sơ đại diện cho những người thân đã khuất, và có khả năng là một phần của một sự thờ cúng tổ tiên phức tạp liên quan đến nghi thức chôn cất.
Những bức tượng độc đáo này là một phần của cuộc cách mạng nghệ thuật và khái niệm rộng lớn hơn ở khu vực Cận Đông đi kèm với bình minh của nông nghiệp, nơi đặt con người, thay vì động vật, vào trung tâm của hình chạm, đồ khắc tiền sử, đó là kết luận của nhóm các nhà khảo cổ học Tây Ban Nha đã công bố trên tạp chí Antiquity.

 
                                        
                          Ảnh chụp bởi Juan José Ibáñez et al / The Kharaysin archaeological crew / Antiquity


Các bức tượng nhỏ này hiện được báo cáo từ phía Jordan trong hồ sơ khảo cổ học về thời kỳ sử dụng đá lửa làm vật liệu. Nghệ thuật Đá cũ và Đá mới trước đó bao gồm một số đại diện con người, thường được chạm khắc bằng ngà voi hoặc đá vôi. Chỉ một ví dụ là những bức tượng thần vệ nữ châu Âu có từ hơn 30.000 năm trước. Nhưng hình ảnh nhân học này có kích thước và số lượng mờ nhạt so với các đại diện của động vật, đặc biệt là những cảnh động vật ngoạn mục tô điểm cho các hang động của tổ tiên săn bắn - hái lượm ở châu Âu.
Tuy nhiên, ở vùng Cận Đông, nếu có nghệ thuật hang động cổ, nó vẫn chưa được bảo tồn và nghệ thuật trên đá được tìm thấy trên khắp khu vực, bao gồm cả câu đố của người Negev, cho đến nay vẫn chưa thể định niên đại.
Điều hoàn toàn khác biệt.                  
Hơn 100 hiện vật đá lửa khía kép đã xuất lộ từ năm 2016 giữa các tàn tích nhà ở được tại di chỉ Kharaysin, 40 km về phía bắc của thủ đô Jordan, Amman. Khu vực  cư trú cổ có diện tích 25 ha và bị chiếm đóng vào những thời điểm khác nhau từ cuối thiên niên kỷ  9 trước Công nguyên đến đầu thiên niên kỷ 7 trước Công nguyên.
Các nhà khảo cổ tìm thấy những hiện vật đá lửa khó hiểu này, có kích thước từ 1 -5 cm (0,4 đến 2 inch) trong các lớp có niên đại C từ 9.500 - 10.000 năm trước, theo Juan Jose Ibanez, nhà khảo cổ học thuộc Hội đồng Nghiên cứu Quốc gia Tây Ban Nha, người đứng đầu nghiên cứu cho biết.
“Các công cụ đá lửa từ thời kỳ này được chuẩn hóa rất nhiều: liềm, dao v.v., nhưng đây là một thứ hoàn toàn mới”.
Các rãnh đôi khi được chạm khắc vào các công cụ đá lửa để tạo điều kiện thuận lợi cho việc tra cán, nghĩa là sử dụng dây thừng để gắn đá vào tay cầm để tạo ra các công cụ mạnh hơn, đòn bẩy như rìu hoặc giáo, ông lưu ý. Nhưng đây không phải là trường hợp ở đây vì phần cuối của hiện vật phẳng và tầy, thiếu độ sắc nét và nhọn cần thiết để làm cho bất kỳ vật nào trong số này trở nên hữu ích.
Sau khi phát hiện các hiên vật này, một trong những người khai quật cho rằng những hiện vật đá lửa này có thể là mô tả hình người. Với một chút trí tưởng tượng, các vết khắc được khắc vào các cạnh của hiện vật dường như tạo ra hình dạng cách điệu của một hình người với đầu, vai và thân dưới.
Theo ông Ibanez: “Ban đầu chúng tôi rất hoài nghi nhưng bây giờ phân tích của chúng tôi chỉ ra rằng đây là kết luận hợp lý nhất, .
Các nhà nghiên cứu đã nghiên cứu khoảng một nửa số đá lửa bí ẩn này  dưới kính hiển vi, tìm kiếm dấu vết hao mòn và vết xước trên đá - và hầu như không tìm thấy. Việc thiếu mài mòn cho thấy các hiện vật này không có bất kỳ ứng dụng thực tế nào trong cuộc sống hàng ngày, nghiên cứu được công bố trên Antiquity .
Các nhà khảo cổ cũng so sánh các hiện vật này với các bức tượng Đá mới muộn hơn từ một địa điểm khác ở Jordan mô tả rõ hơn hình dạng con người, và thấy chúng chia sẻ tỷ lệ tương tự trong việc thể hiện các bộ phận cơ thể khác nhau, tiếp tục củng cố lý thuyết bức tượng.
Đối với một chuyên gia về đá lửa, chỉ mất khoảng nửa phút để tạo ra hiện vật như vậy, nhưng điều đó không làm mất đi ý nghĩa quan trọng của phát hiện này, Avi Gopher, nhà khảo cổ học Đại học Tel Aviv nói.
Các biểu diễn hình người trong đá lửa là một hiện tượng thực sự độc đáo chưa được biết đến từ bất kỳ địa điểm nào trong giai đoạn này, theo Gopher, một chuyên gia về thời kỳ đồ Đá mới không tham gia vào nghiên cứu. “Đây là một sự mô phỏng đơn giản của một hình người, nhưng nó cũng rất rõ ràng - mọi người sẽ đọc nó như thế.”
Các hiện vật  Kharaysin cũng có thể được chia thành 2 nhóm khác nhau: một nhóm trong đó phần thân dưới của bức tượng giả định có cùng chiều rộng  với phần thân trên,  và nhóm thứ hai trong đó hông rộng hơn vai. Đây có thể là một cách phân biệt giữa miêu tả nam và nữ, mặc dù giả thuyết này vẫn cần nghiên cứu thêm, Ibanez nói.               
Về những chức năng mà những bức tượng này có thể có, các nhà nghiên cứu lưu ý rằng hầu hết các hiện vật được tìm thấy tại một nghĩa trang nhỏ, cho thấy chúng là một phần của táng tục được tổ chức ở đó.
10 ngôi mộ mà các nhà khảo cổ học đào được ở khu vực này nhắc nhở chúng ta rằng, ở thời đồ Đá mới, mọi người khó có thể mong đợi được yên nghỉ khi họ đã chết. Nghiên cứu về bộ xương cho thấy nhiều ngôi mộ đã được mở lại sau khi chôn cất ban đầu để loại bỏ một số xương, đặc biệt là hộp sọ và xương hàm dưới.
Trong một số trường hợp, các nhà khảo cổ tìm thấy xương khớp một phần trong các mộ bị xáo trộn, một số mộ cải táng.
Các táng thức phổ biến trên khắp vùng Cận Đông trong thời kỳ đồ Đá mới, thời điểm mà người dân ở khu vực này lần đầu tiên bắt đầu thuần hóa cây trồng và động vật.
Tại Kharaysin, Ibanez và nhóm của ông đã tìm thấy 3 hộp sọ được chèn vào bức tường của một trong những ngôi nhà trong ngôi làng cổ.
Hầu hết các học giả ngày nay tin rằng những hành vi này liên quan đến tín ngưỡng tổ tiên phát sinh song song với thuở bình minh của nông nghiệp. Khi con người trên khắp vùng Cận Đông ngày càng từ bỏ lối sống hái lượm và định cư vào các cộng đồng nông nghiệp lâu dài, một lượng lớn tài nguyên và thời gian đã được đầu tư vào việc chăm sóc cây trồng, xây dựng nhà cửa và chăn nuôi.
Điều này có nghĩa là các cộng đồng lớn hơn được hình thành và cần thiết để tạo ra ý thức về bản sắc được chia sẻ, đồng thời có thể đóng góp yêu sách của họ đối với vùng đất mà họ đã bỏ hoang rất nhiều. Và cách tốt nhất để thực hiện cả hai mục tiêu đó là xác định tổ tiên chung của họ và liên quan quyền sở hữu ban đầu của họ trên khu vực, Ibanez lưu ý.
“Đây là ngôi nhà của tôi bởi vì cha tôi đã xây dựng nó - vì vậy tôi giữ cha tôi ở bên trong bức tường để chứng minh điều đó”, là cách nhà khảo cổ học tổng kết.
Tín ngưỡng tổ tiên thời đồ Đá mới và sự khởi đầu của nông nghiệp cũng có khả năng kết nối với một cuộc cách mạng nghệ thuật và khái niệm, trong đó các bức tượng Kharaysin  có thể là một ví dụ điển hình. Mặc dù thời kỳ đồ Đá mới và sự khởi đầu của thời kỳ đồ Đá mới, động vật là trọng tâm chính của các nghệ sĩ tiền sử, tuy nhiên điều này bắt đầu thay đổi khoảng 11.000 năm trước, khi các mô tả về con người bắt đầu trở nên thường xuyên và chiếm ưu thế hơn.
Mặc dù chúng ta không thể biết chắc chắn tại sao sự thay đổi này xảy ra, nhiều học giả cho rằng nó có thể liên quan đến tầm quan trọng ngày càng tăng của tín ngưỡng tổ tiên - và nhu cầu khắc họa và tôn kính người quá cố - cũng như sức mạnh đối với thiên nhiên mà nhân loại có được khi thuần hóa cây trồng và động vật.
Các hiện vật từ Kharaysin sẽ là ví dụ đầu tiên được biết đến về các bức tượng nhỏ được làm từ đá lửa ở thời kỳ đồ Đá mới ở vùng Cận Đông, nhưng tính trung tâm của hình dạng con người là rõ ràng trên khắp khu vực dưới các hình thức khác nhau: từ các đặc điểm hình học của các khối đá nguyên khối ở Gotbekli Tepe, các hộp sọ gắn trên tường nói trên, đến các bức tượng người làm bằng đất sét và thạch cao.
Những biến thể về một chủ đề cho chúng ta cái nhìn sâu sắc về cách các nền văn hóa thời đại đồ Đá mới tiếp xúc với nhau trên những khoảng cách rộng lớn, Ibanez lưu ý. Sự liên kết các cộng đồng nông nghiệp sớm đã hình thành một mạng lưới toàn khu vực, trong đó không chỉ các hiện vật được giao thương qua hàng trăm km mà cả những ý tưởng mới có thể được chia sẻ và thích nghi với từng thực tế địa phương, Ibanez nói.
          “Chúng tôi nghĩ rằng sự đổi mới là thứ xuất hiện ở một nơi và sau đó lan rộng, nhưng bây giờ chúng tôi biết rằng các cộng đồng vùng Cận Đông đang phát minh ra những thứ mới và sau đó lan truyền chúng vào trong một mạng lưới, theo ông Ibanez. Khu vực này là nơi phát tán trong đó mọi thứ đang diễn ra theo cùng một hướng nhưng với đặc thù địa phương. Họ đã phát minh ra nông nghiệp, chăn nuôi và sống định cư. Tất cả họ đều đang làm những điều tương tự sẽ thay đổi loài người, nhưng họ đang làm những điều này theo cách riêng của họ

Nguồn tham khảo: https://www.haaretz.com/archaeology/.premium-10-000-year-old-artifacts-from-jordan-tied-to-cult-that-dug-up-the-dead-1.8973438

Người dịch: Minh Trần