Tài liệu thư tịch quan phương, nói về ngôi chùa này sớm nhất, là sách "Đại Nam nhất thống chí" của Quốc sử quán triều Nguyễn. Theo bộ sách viết vào giữa thế kỷ XIX này thì ít nhất là đến khi ấy, chùa Chiền Viện vẫn còn là một kiến trúc Phật giáo lớn ở miền núi Tây Bắc, với số tượng Phật được thờ trong chùa là: 1 pho tượng lớn, 8 pho vừa, 56 pho nhỏ đều bằng đồng, 2 pho bằng thiếc, 1 pho nhỏ bằng ngà…(1)
Trước đấy - theo nhà Thái học Cầm Trọng - có thể chùa đã được tạo lập từ thế kỷ XIII, do đồng bào Thái Mộc Châu xây dựng, với nghĩa Thái của địa danh nơi xây chùa - "bản Vặt" - chính là âm chệch của "Phật" và tên hội chùa lễ Phật vào tháng 5 âm lịch ở đây là "Chách Vặt, Chách Và".(2)
Nhưng di tích chùa Chiền Viện đó bị đổ nát từ năm 1947, còn đến ngày nay, lại chỉ là một nền chùa khoảng 100m2, mấy trụ cột và mảng tường xây bằng đá với những vòm cửa đã xuống cấp, đổ nát và 2 bệ thờ. Đặc biệt là còn một tấm bia đá (99cm x 64cm x 15cm), một nửa khắc chữ Thái (mà theo giáo sư dân tộc học Hoàng Lương thì đây là chữ "Thái trắng" ở vùng này) và một nửa khắc chữ Hán. Nội dung văn bia, cả hai ngữ đều thống nhất nói về việc xây dựng "vắt ni" (chùa này - tiếng Thái), với những người đóng góp tính bằng "công" và "hào" (tiếng Thái), trong đó có một số chức sắc (tên là "Tạo Tiêng", "Chiêu Tổn" -  tiếng Thái). Phần Hán ngữ của bia (theo nhà nghiên cứu Nguyễn Duy Chiếm) nói rõ: đây vốn là ngôi chùa cổ thờ Phật, đã bị huỷ hoại. Ngày 10 tháng 3 năm Duy Tân thứ XI (Mậu Thân, 1908) khởi công xây dựng lại, và đến ngày lành, tháng giêng năm Kỷ Dậu, 1909 thì hoàn thành. Ông Xa Văn Kỳ, tri châu, cùng nhân dân trong vùng Mộc Châu, hưng công xây dựng. Đóng góp vào việc xây dựng là rất nhiều người địa phương và cả từ phương xa, trong đó có "Đà Bắc tri châu Đinh Công Nội", "Đà Bắc tri châu Xa Văn Nghĩa", "Mai Châu tri châu Hà Công Chính"…
Trong số những di vật của chùa tản mát, thất tán ở nhiều nơi, đặc biệt  đã thu thập lại được nhiều tượng Phật (hiện trữ ở phòng Văn hoá huyện Mộc Châu và bảo tàng tỉnh Sơn La), trong đó - theo PGS.TS. Nguyễn Lệ Thi - có một số pho là tượng Phật của Lào, thuộc phái Tiểu Thừa, niên đại khoảng thế kỷ XVI - XVII và XVIII. Một số pho có thể đã được chế tác ngay tại địa phương, nhưng mô phỏng tượng Phật Lào…
Lễ Hội chùa Chiền Viện (Vát Hồng) ngày xưa - theo các cố lão địa phương - rất được nhân dân sùng nộ. Một năm 2 lần "chính tiệc", vào tháng 3 -4, với "Lễ cúng xin nước - cầu mưa", và vào tháng 5 - 6, với "Lễ rửa tượng - tắm tượng".
Chùa Chiền Viện, một di tích quý hiếm, một kiến trúc Phật giáo lớn ở miền núi Tây bắc đã bị đổ nát trên 60 năm rồi, tâm tư nguyện vọng của bà con trong vùng rất mong được phục dựng lại ngôi chùa này. Mong các cấp chính quyền, Hội Phật giáo Trung ương và địa phương quan tâm đến đời sống tâm linh của bà con.
-----------------------------------------------
(1) Ngô Đức Thọ (chủ biên) Di tích lịch sử văn hóa Việt Nam, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, 1990, Trang 150.
(2) Cầm Trọng: “Người Thái ở Tây bắc ở Việt Nam”, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, 1978, Trang 43

Nguồn: Chùa Việt Nam. Hà Văn Tấn – Nguyễn Văn Kự – Phạm Ngọc Long.  Biên tập: Lê Văn Lan – Nguyễn Duy Chiếm. Nxb Khoa học Xã hội, in lần thứ tư. 2010 có chỉnh lý bổ sung, tr.294. Ảnh bài: Nguyễn Văn Kự - Nguyễn Mai Lâm

• 05/04/2011 10:52 - Phát hiện ngôi mộ cổ có niên đại 1.900 năm tại Ciputra
• 21/03/2011 11:13 - Phát hiện nhiều di vật cổ tại Thái Nguyên
• 15/03/2011 10:47 - Thuyền độc mộc 700 tuổi trên sông Hương
• 07/03/2011 11:11 - Phát hiện nhiều hiện vật nghìn năm tuổi dưới lòng hồ
• 10/02/2011 10:47 - Phát hiện “trường thành” của Việt Nam

• 14/01/2011 09:48 - Thư chúc mừng hội thảo Khảo cổ học cộng đồng của Nguyên Chủ tịch Nước Trần Đức Lương
• 10/01/2011 10:47 - Hà Tĩnh phát hiện xương hoá thạch khủng long?
• 31/12/2010 11:12 - Quảng Ngãi: Phát hiện bộ sinh thực khí Chămpa cổ
• 31/12/2010 11:08 - Khu di tích lò-mộ bằng đất nung đầu tiên ở Việt Nam
• 27/12/2010 09:51 - Khảo cổ học cộng đồng: Xu hướng mới bảo tồn di sản

Hóa thạch trên là của một con khủng long nhỏ thuộc họ Eodromaeus có hai chân, cổ dài và đuôi. Chiều dài tổng thể của hóa thạch là gần 2m.

Theo các nhà khoa học, khám phá này góp phần đưa ra ánh sáng về sự tiến hóa của họ khủng long Terópodos, được biết đến như “quái vật hai chân,” trong đó có loài khủng long bạo chúa Tiranosaurio Rex nổi tiếng.

Nhà cổ sinh vật học Paul Sereno, thuộc trường Đại học Chicago, cho biết đây là hóa thạch cổ đại nhất mà nhóm các nhà khoa học của ông tìm thấy trong suốt chiều dài tiến hóa của loài ăn thịt, mà kết thúc bởi loài Tiranosaurus Rex - loài bò sát săn mồi đáng sợ nhất được biết tới trong lịch sử - gần cuối kỷ khủng long.

Các nhà khoa học tin rằng phát hiện trên giúp phân biệt sự khác nhau giữa các loài Eodromaeus và các loài đương đại Eoraptor, thuộc dòng Saurópodos to lớn cổ dài và bốn chân. Cả hai họ đều có kích thước tương đương và chạy bằng hai chân, điều này đưa đến giả thuyết ba họ khủng long chính sống ở cuối kỷ Đệ Tam là Ornitisquios, Sauropodomorfos và Terópodos có hình dạng tương tự nhau.

Nhưng hóa thạch Eodromaeus mới phát hiện có hộp sọ giống như các loài Terópodos, trong khi Eoraptor ăn cỏ có đặc điểm tương tự với các loài Saurópodos với lỗ mũi mở rộng và răng hàm dưới.

Ghi nhận hàng nghìn mẫu hóa thạch được khám phá tại vùng Ischigualasto, từ những sinh vật giống như thằn lằn đến các các loài bò sát trong giống như động vật có vú mà nhiều hơn cả là khủng long, các nhà khoa học tin rằng loài khủng long có lẽ đã thống trị môi trường sống trong hàng triệu năm.

• 07/03/2011 17:23 - Trung Quốc phát hiện hố chôn tập thể cổ xưa
• 21/02/2011 17:22 - Dùng sọ người làm cốc, chén
• 21/02/2011 17:20 - Phát hiện tượng điêu khắc của người La Mã cổ đại
• 10/02/2011 17:09 - Một người Úc giúp Ả Rập tìm thấy 2.000 điểm khảo cổ
• 10/02/2011 17:07 - Triển lãm hóa thạch sọ thỏ 54 triệu năm tuổi

• 14/01/2011 17:04 - Phát hiện lò rượu sớm nhất ở Armenia
• 31/12/2010 17:02 - Người hiện đại có nguồn gốc từ Trung Đông?
• 31/12/2010 17:00 - Phát hiện thêm một chủng người cổ tại Siberia
• 17/12/2010 16:59 - Hàn Quốc phát hiện xương hóa thạch 100 triệu năm tuổi
• 16/12/2010 16:56 - Phát hiện lượng lớn hóa thạch sinh vật nhuyễn thể

Ngày 5/1/2011 thông tin từ Phòng Quản lý Di sản Sở VH-TT&DL Hà Tĩnh cho biết thông tin trên. Cụ thể, trong quá trình sưu tầm hiện vật, cán bộ nghiệp vụ Bảo tàng tỉnh Hà Tĩnh vô tình phát hiện tại gia đình ông Trần Hải ở xóm Đông Tiến, xã Thạch Đồng, thành phố Hà Tĩnh lưu giữ mảnh xương hóa thạch này.

Mảnh xương động vật hoá thạch màu nâu vàng, cứng (chất sừng) chiều dài 32cm, cao 15cm. Quan sát theo thế úp thì phía trên có lớp như gai sừng và mỗi bên có 7 sống nổi. Quan sát theo thế nằm ngang thì thấy rõ 11 lớp màu trắng tựa hình elip, giống như mặt nhai của hàm răng động vật và 11 lớp màu trắng đó thu nhỏ dần về hai đầu.

Chủ nhân của hoá thạch trên cho hay, gia đình ông phát hiện mảnh xương này khi đang đào hố thoát nước cách đây một thời gian. Mảnh xương được tìm thấy ở độ sâu khoảng 1m. Đã có nhiều người sưu tầm cổ vật đến hỏi mua nhưng ông không bán bởi không hiểu hoá thạch đó có giá trị như thế nào?

Theo các chuyên viên văn hóa, mẩu hóa thạch trên có thể là hàm dưới của một con vật khổng lồ, rất có thể là khủng long, niên đại cách đây hàng vạn năm. Vị trí phát hiện mẩu xương bước đầu được xác định cách bờ biển ở Hà Tĩnh theo đường chim bay khoảng 6 km.

• 15/03/2011 10:47 - Thuyền độc mộc 700 tuổi trên sông Hương
• 07/03/2011 11:11 - Phát hiện nhiều hiện vật nghìn năm tuổi dưới lòng hồ
• 10/02/2011 10:47 - Phát hiện “trường thành” của Việt Nam
• 27/01/2011 11:09 - Giới thiệu chùa Chiền Viện, huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La
• 14/01/2011 09:48 - Thư chúc mừng hội thảo Khảo cổ học cộng đồng của Nguyên Chủ tịch Nước Trần Đức Lương

• 31/12/2010 11:12 - Quảng Ngãi: Phát hiện bộ sinh thực khí Chămpa cổ
• 31/12/2010 11:08 - Khu di tích lò-mộ bằng đất nung đầu tiên ở Việt Nam
• 27/12/2010 09:51 - Khảo cổ học cộng đồng: Xu hướng mới bảo tồn di sản
• 16/12/2010 11:20 - Quảng Ninh: Phát hiện mộ cổ triều Trần
• 16/12/2010 11:12 - Nghệ An: Phát hiện cổ vật Chăm tại Quỳ Hợp

Ngày 22/12, Phó Giám đốc Sở văn hóa-thể thao và du lịch tỉnh Phú Yên Phan Đình Phùng cho biết, Khu di tích lò-mộ Xuân Sơn Nam phát lộ sau trận lũ lịch sử năm 2009 có diện tích 3.725m2.

Cuối tháng 10/2010, Viện Khảo cổ học Việt Nam đã phối hợp cùng tỉnh Phú Yên tiến hành khai quật một phần khu di tích. Tại đây, nhóm khai quật đã phát hiện hàng loạt hiện vật lớn bằng đất nung hình thoi, có chiều dài từ 1,5-2m; rộng từ 0,8-1m. Bên trong những hiện vật này có dấu tích của than tro và xương người bị cháy.

Với kết quả trên, các nhà khoa học cho rằng đây là khu di tích lò-mộ bằng đất nung đầu tiên được phát hiện tại Việt Nam và chủ nhân của chúng là người Chăm.

Khu di tích thể hiện phong tục hỏa táng bên trong mộ đất nung của người Chăm ở giai đoạn lịch sử, văn hóa khoảng thế kỷ 13. Điều này càng làm phong phú hơn về nền văn hóa Chăm đã từng tồn tại trên vùng đất Phú Yên.

Theo ông Phan Đình Phùng, với nét độc đáo như trên, khu di tích lò-mộ bằng đất nung Xuân Sơn Nam cần được bảo quản. Tỉnh Phú Yên cần được sự hỗ trợ từ các Bộ, ngành ở Trung ương và cả nước ngoài để tiếp tục nghiên cứu khu di tích này.

Hiện tại, khu lò-mộ bằng đất nung vẫn chưa được thực hiện bất kỳ biện pháp bảo quản nào. Khu di tích nằm sát bờ hữu ngạn sông Kỳ Lộ, một trong những dòng sông lớn và có địa hình dòng chảy phức tạp, khu vực di tích rất dễ bị sạt lở.

Cùng với khu lò-mộ bằng đất nung Xuân Sơn Nam, tại Phú Yên, các nhà khoa học đã tìm ra được nhiều di tích Chăm cổ có giá trị văn hóa, lịch sử lớn và có nét độc đáo riêng biệt.

Tháp Chăm trên đỉnh Núi Nhạn (thành phố Tuy Hòa) có niên đại thế kỷ 11; di tích Núi Bà (huyện Tây Hòa) có niên đại thế kỷ 13. Đối diện với di tích Núi Bà, phía tả ngạn sông Ba là khu di tích Thành Hồ có niên đại kéo dài từ thế kỷ thứ 5 đến khoảng thế kỷ 15, 16 khi người Việt bắt đầu đặt chân đến vùng đất này...

Điều đặc biệt là ở các địa phương khác, di tích văn hóa Chăm thường được tìm thấy phía hữu ngạn các dòng sông khi Vương quốc Chămpa chịu áp lực di dân từ phương Bắc. Riêng tại Phú Yên, vẫn tồn tại những di tích hai bên dòng sông trải qua cùng một giai đoạn lịch sử.

• 10/02/2011 10:47 - Phát hiện “trường thành” của Việt Nam
• 27/01/2011 11:09 - Giới thiệu chùa Chiền Viện, huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La
• 14/01/2011 09:48 - Thư chúc mừng hội thảo Khảo cổ học cộng đồng của Nguyên Chủ tịch Nước Trần Đức Lương
• 10/01/2011 10:47 - Hà Tĩnh phát hiện xương hoá thạch khủng long?
• 31/12/2010 11:12 - Quảng Ngãi: Phát hiện bộ sinh thực khí Chămpa cổ

• 27/12/2010 09:51 - Khảo cổ học cộng đồng: Xu hướng mới bảo tồn di sản
• 16/12/2010 11:20 - Quảng Ninh: Phát hiện mộ cổ triều Trần
• 16/12/2010 11:12 - Nghệ An: Phát hiện cổ vật Chăm tại Quỳ Hợp
• 16/12/2010 11:08 - Thanh Hóa: Phát hiện nhiều di vật và kiến trúc cổ tại thành nhà Hồ
• 16/12/2010 11:07 - Phát hiện dấu tích người nguyên thủy ở Hà Giang