Giới thiệu về nội dung:

“Di sản lịch sử và những hướng tiếp cận mới” là cuốn sách thứ 3 trong Tủ sách Khoa học xã hội, được thực hiện với sự tài trợ của Viện Harvard Yenching, là sự tiếp theo của các cuốn “Sự biến đổi của tôn giáo tín ngưỡng ở Việt Nam hiện nay” (2008) và “Nghiên cứu văn học Việt Nam - những khả năng và thách thức” (2009). Nội dung của cuốn sách gồm một số bài viết về lịch sử và khảo cổ học, hai trong số các ngành khoa học xã hội cơ bản của Việt Nam.

Mặc dù không có tham vọng tập hợp những kết quả nghiên cứu mới nhất nhưng cuốn sách đã cố gắng giới thiệu một số kết quả nghiên cứu theo hướng vận dụng các lý thuyết đang phổ biến trong giới nghiên cứu quốc tế, ứng dụng các phương pháp đa ngành và liên ngành, sử dụng kết quả của các phương pháp và kỹ thuật hiện đại trong lĩnh vực sử học và khảo cổ học với đối tượng nghiên cứu là các loại di sản lịch sử khác nhau, bao gồm các di sản vật thể, phi vật thể, sử liệu, văn liệu và cả các nguồn tư liệu không chính thống (theo quan niệm truyền thống), cũng như các sản phẩm trí tuệ của các học giả đi trước.

Chín bài viết được tập hợp trong cuốn sách này - với tư cách là những nghiên cứu trường hợp, có những cách tiếp cận đa dạng và sử dụng những phương pháp khác nhau để giải quyết hoặc xới lên các vấn đề đang được quan tâm. Trong khi có những bài viết thuần tuý mang tính chất là các khảo cứu thuộc chuyên ngành khảo cổ học hay sử học, bạn đọc có thể thấy một số bài viết vận dụng một cách linh hoạt các hướng tiếp cận thuộc cả hai chuyên ngành, đối tượng và phạm vi nghiên cứu cũng rất đa dạng.

Sau đây là một số vấn đề cơ bản được đề cập tới trong nội dung cuốn sách: Một số khuynh hướng lý thuyết của khảo cổ học và sử học đang hiện hành và việc ứng dụng các lý thuyết này ở Việt Nam.

Các phương pháp, kỹ năng thu thập và khai thác tư liệu, phương pháp nghiên cứu đa ngành, kỹ năng vận dụng các kết quả nghiên cứu của các ngành khoa học khác nhau để giải quyết các vấn đề của khảo cổ học và sử học.

Những hướng tiếp cận khác nhau đối với các nguồn tư liệu khảo cổ học và lịch sử; những vấn đề có thể giải quyết cả trong nghiên cứu lẫn trong ứng dụng vào thực tế…

• 28/11/2013 10:08 - 45 năm Viện Khảo cổ học (1968 - 2013) (28/11/2013)
• 10/10/2013 10:16 - Những phát hiện mới về khảo cổ học năm 2012 (10/10/2013)
• 10/10/2013 10:14 - Những phát hiện mới về khảo cổ học năm 2011 (10/10/2013)
• 10/10/2013 10:10 - Mộ thuyền Đông Sơn ở Việt Nam (10/10/2013)
• 07/08/2012 10:19 - Cao Bằng thời Tiền sử và Sơ sử (07/08/2012)

• 27/06/2012 10:21 - Thành Nhà Hồ - Thanh Hóa (27/06/2012)
• 12/06/2012 10:26 - Thế giới biểu tượng trong di sản văn hóa Thăng Long - Hà Nội (12/06/2012)
• 26/03/2012 10:27 - Sự hình thành nhà nước sơ khai ở miền Bắc Việt Nam (26/03/2012)
• 22/03/2012 10:31 - Nghiên cứu đô thị cổ Hội An - từ quan điểm khảo cổ học lịch sử (22/03/2012)
• 22/03/2012 10:29 - Những phát hiện mới về khảo cổ học năm 2010 (22/03/2012)

Theo ông Dương Đình Thanh, hang Mòi được các nhà khảo cổ ĐH Cambridge đào thám sát 2 hố vào năm 2011. Tuy nhiên, đang đào bới thì họ rút đi. Hiện trong hang vẫn còn hố đào dở dang. Góc hang có một đống vỏ sò và các loại nhuyễn thể khác.

Chúng tôi bật đèn pin, soi từng góc gách hang Mòi, nhưng tuyệt nhiệt không thấy mẩu xương người nào. Chẳng lẽ các nhà khảo cổ đã đưa bộ xương này đi một cách bí mật.

Ông Thanh bảo rằng, mặc dù ông là người chỉ dẫn các nhà khảo cổ vào hang đào bới, song khi quá trình khai quật diễn ra, thì ông không được phép vào. Ông chỉ có nhiệm vụ canh gác, không cho người lạ xâm phạm vào hang mà thôi.

Tìm mãi không thấy xương cốt đâu, ông Thanh liên lạc với nhà khảo cổ Phan Thanh Toàn, là người trực tiếp đào bới và phát hiện bộ xương này. Sau khi trình bày đầu đuôi sự việc, nhà khảo cổ Phan Thanh Toàn mới tiết lộ rằng, bộ xương vẫn ở trong hố thám sát.

Tôi liền nhảy xuống hố sâu ngót 1m và lần tìm. Ở góc hang có một lớp đất vụn. Tôi dùng tay nhẹ nhàng gạt lớp đất vụn, thì đến lớp nilon. Nhấc tấm nilon thì hiện ra một đống xương trắng hếu, vỡ vụn, lẫn lộn với nhau. Nhìn cảnh xương cốt trắng hếu, ông Dương Đình Thanh chắp tay khấn vái. Ông cầu xin cụ tổ tha thứ cho sự xâm phạm của chúng tôi.

Tôi nhẹ nhàng nhặt từng mẩu xương lên quan sát, thì thấy có khá nhiều xương thể hiện rõ ràng là xương người, gồm xương sườn, xương ngón tay, ngón chân, xương đốt sống, xương ống tay, ống chân… Tuy nhiên, những xương dài như xương ống, xương sườn đều đã gãy thành những mẩu nhỏ.

Tôi tìm kiếm kỹ lưỡng nhưng không thấy mảnh xương sọ nào, cũng không thấy xương hàm, răng, đốt sống cổ, xương bánh chè, là loại xương rất bền. Sau này tôi mới biết, các nhà khoa học vừa phát hiện bộ xương thì dừng lại.

Mot phan bo xuong 1 van tuoi phat lo.

Xương người ở trong môi trường tự nhiên, chỉ độ vài trăm năm, sẽ mủn, hoặc nhẹ bẫng. Nếu bóp nhẹ, có thể vỡ vụn. Tuy nhiên, những mẩu xương này đều khá nặng, không kém đá là mấy. Như vậy, có thể tin rằng, bộ xương cụ tổ này đang trong quá trình hóa thạch.

 Theo ông Dương Đình Thanh, các nhà khảo cổ Anh quốc đã đào bới ở nhiều hang động trong Tràng An từ mấy năm nay, song họ chỉ phát hiện được vỏ ốc, vỏ sò. Khi phát hiện được công cụ lao động, hay món đồ trang sức bằng vỏ sò, đá, họ đã sung sướng lắm, hò hét ầm ĩ, tổ chức tiệc mừng. Ông bảo: “Không ngờ các nhà khảo cổ của nước ta, chỉ đào bới có vài hôm mà phát hiện được xương người, thứ mà mấy nhà khoa học quốc tế kia tìm kiếm bao năm nay. Công nhận nhà khảo cổ của ta giỏi thật”.

Chúng tôi tìm vào xóm 8, xã Gia Sinh (Gia Viễn, Ninh Bình), thì gặp các nhà khảo cổ của Viện Khảo cổ Việt Nam đang đào bới mấy hang động ở đây. Theo PGS.TS. Nguyễn Khắc Sử, qua việc thám sát hàng chục hang động, có thể khẳng định chắc chắn rằng, vùng Tràng An là nơi cư trú liên tiếp của người tiền sử.

TS. Sử cho biết, việc phát hiện hài cốt người tiền sử trong hang Mòi là phát hiện quan trọng. TS. Sử đoán rằng, qua việc xếp đá quanh bộ hài cốt, có thể đặt nghi vấn rằng, đây là mộ táng của người xưa. Nghiên cứu mộ táng, có thể biết được nhiều thông tin liên quan đến văn hóa, đời sống, tập quán của người xưa.

“Nguyên tắc của khảo cổ học là phải đào đến tận cùng. Tuy nhiên, không hiểu sao các nhà khảo cổ Anh đào chỉ được 40cm thì dừng lại. Chúng tôi đã tiếp tục công việc của các nhà khảo cổ Anh, đào sâu xuống lòng hang. Hố khai quật đã làm phát lộ 2 tầng văn hóa, gồm trước và sau biển tiến. Bộ xương này xuất hiện ở giai đoạn trước biển tiến. Như vậy, có thể tin rằng, bộ hài cốt này có tuổi cách ngày nay từ 7.000 đến 10.000 năm”, TS. Nguyễn Khắc Sử cho biết.

Xương ống

Hai nhà khảo cổ trực tiếp đào hố thám sát và phát hiện bộ hài cốt gồm Phan Thanh Toàn và Nguyễn Gia Đối, cho rằng, đây là phát hiện rất quan trọng với khảo cổ học thời kỳ đồ đá. Các nhà khảo cổ đào bới cả trăm hang động có người tiền sử sinh sống, may ra mới có một hang động phát hiện có xương cốt.

Ngay khi phát hiện bộ xương, các nhà khoa học của Viện Khảo cổ đã tạm dừng công việc khai quật. Sắp tới, Viện Khảo cổ sẽ mời chuyên gia nước ngoài tham gia cùng khai quật hang động này. Khi tiếp tục công việc, sẽ mở rộng hố khai quật thêm 4m2.

Cũng theo nhà khảo cổ Phan Thanh Toàn, qua việc phát hiện lớp đá rải dưới bộ xương, có thể tạm tin đây là mộ táng. Các nhà khảo cổ cũng đã từng phát hiện mộ táng kiểu này tại hang Con Moong (Thanh Hóa). Sắp tới, khi khai quật làm phát lộ hoàn toàn bộ xương, sẽ nghiên cứu nguồn gen, để biết người trong mộ này từ đâu đến, và họ di cư đi đâu.

Các nhà khảo cổ phát hiện tại hang Mòi một số mảnh xương lợn, mèo lớn, khỉ, don, rùa, chim, cá, cùng các loài nhuyễn thể như ốc núi, ốc suối, ốc mít, ốc lá, hến sông, hàu cửa sông, vọp, trùng trục dài, trai điệp sông, càng cua…

Công cụ ở hang Mòi chủ yếu là đá ghè đẽo, được làm từ đá cuội vôi, một số làm từ mảnh tước có dấu tu chỉnh làm dao cắt. Duy nhất có một công cụ cuội diabas, có dấu vết kỹ thuật bổ cuội và ghè tu chỉnh nhỏ làm nạo cắt. Đồ gốm có số lượng khá nhiều, đa số là loại gốm đất sét pha cát, thành gồm dày, gốm bở, dễ vỡ, trang trí văn thừng đập thô kiểu Đa Bút.

Thám sát hang Mòi cho thấy, cư dân ở đây sống trong hai trạng thái môi trường khác nhau. Giai đoạn đầu là môi trường lục địa, giai đoạn sau là môi trường biển. Niên đại dự đoán cho hang Mòi có thể mức sớm vào khoảng 7.000 đến 10.000 năm, còn mức muộn khoảng 3.500 đến 6.000 năm cách ngày nay.

• 30/07/2012 16:32 - Khai quật thành lũy đá cổ ở Hà Tĩnh
• 17/07/2012 16:44 - Khai quật di tích thành Hoàng Đế
• 10/07/2012 08:33 - Những khám phá bất ngờ ở thành cổ Hoà Bình
• 03/07/2012 09:46 - Phát hiện khu mộ thời Hùng Vương tại Tuyên Quang
• 03/07/2012 09:41 - Bắc Kạn: Phát hiện dấu tích thời tiền sử ở Ngân Sơn

• 21/06/2012 09:47 - Nhà vệ sinh 3.500 tuổi là giả định táo bạo
• 14/06/2012 16:52 - Chùm ảnh di tích đàn tế Nam Giao (thành Nhà Hồ Thanh Hóa)
• 14/06/2012 09:50 - Phát hiện răng voi hóa thạch ở Tuyên Quang
• 07/06/2012 09:42 - Hội thảo về phát huy giá trị di sản thành nhà Hồ
• 06/06/2012 16:57 - Thành Nhà Hồ Thanh Hóa - Di sản Văn hóa Thế giới

Nhà nghiên cứu nước ngoài được trích dẫn để chứng minh sự tồn tại của nhà vệ sinh tại Rạch Núi, Cần Giuộc, Long An là tiến sĩ Marc Oxenham, nhà khảo cổ học Úc. Ông cho biết có phân người và phân chó trong nhà vệ sinh đó được bảo quản hoàn hảo. “Trong đó có xương động vật vỡ, xương cá và cả rau xanh”, tiến sĩ Oxenham nói.

Một phó giáo sư - tiến sĩ quản lý dự án này cho biết “nhà vệ sinh” được nói đến là một khu vực có diện tích 2 m ×3 m có nhiều phân động vật - một dạng di tồn vật chất khó nhận biết. Rất may một nhà khảo cổ học Philippines từng tìm thấy và nghiên cứu phân chó trong di tích thời đại sắt đã nhận biết được ngay. “Vì đây là nơi tập trung nhiều nhất với khoảng 100 tiêu bản lớn nhỏ khác nhau được phát hiện tập trung nên có thể xem đây là một “nhà vệ sinh” thời cổ là vậy. Dĩ nhiên nhà vệ sinh phải trong ngoặc kép”, vị phó giáo sư này cho biết.

Cũng theo vị phó giáo sư, trước đó, các nhà khảo cổ học Nhật Bản từng nghiên cứu các di tồn tương tự cho rằng, nếu chúng tập trung một khu vực thì rất có thể đã có việc thuần dưỡng động vật giai đoạn đó. Phân tập trung cũng cho thấy động vật đã được nuôi nhốt tập trung vào một khu vực nhất định. Như vậy, phát hiện này cũng không phải quá mới.

Thạc sĩ Nguyễn Khánh Trung Kiên, chủ trì cuộc khai quật di tích này, cho biết: “Dấu vết của phân được tìm thấy nằm xung quanh các nền đất đắp có thể là các nền nhà cổ dạng giống nhà tranh vách đất ở nông thôn hiện nay. Không có khái niệm nhà vệ sinh theo cách hiểu thông thường ngày nay ở di chỉ này”.

Tuy nhiên, tiến sĩ cổ sinh học Vũ Thế Long lại cho rằng việc tập trung phân chó có thể được lý giải bằng một cách khác. “Tại Giồng Nổi, Bến Tre - một di tích rất gần Rạch Núi về không gian và hệ sinh thái, chúng tôi cũng phát hiện phân chó tập trung tương tự cùng với xương lợn và động vật khác. Với Bến Tre, chúng tôi giả định đây là nơi làm lễ hiến tế động vật, sau đó chó đến ăn xương và thải phân tại chỗ”, ông phân tích.

Cũng vì thế, ông cho rằng giả thuyết Rạch Núi có "nhà vệ sinh" từ 3.500 năm trước là giả định khoa học rất táo bạo. Muốn chứng minh điều đó, trước hết phải tìm thấy dấu tích hố trữ phân, xem xét các mẫu phân có phải phân người không. Cũng phải xem có chứng tích bã thức ăn cùng các trứng hay vật phẩm liên quan đến các loài động vật ký sinh trong ruột người hay không.

Từng nhiều năm cùng Cục Y tế dự phòng khảo sát các loại hình nhà tiêu ở đồng bằng sông Cửu Long, ông cho rằng khu vực này tồn tại nhiều tập quán vệ sinh có ảnh hưởng đến môi trường như cầu tõm, đi xuống mương... cần khắc phục. Chính vì thế, theo tiến sĩ Vũ Thế Long: “Nếu quả là đã tìm thấy dấu tích nhà vệ sinh ở đây từ 3.500 năm trước thì rất thú vị nhưng tôi e kết luận hơi vội”.

Từng tìm thấy di tích động vật

Đây không phải lần đầu di tích Rạch Núi được khai quật. Hai lần khai quật trước diễn ra năm 1978 và 2003. Những lần khai quật trước cũng cho thấy di tích động vật ở di chỉ rất đa dạng và phong phú. Tiến sĩ cổ sinh học Vũ Thế Long, người đã từng nghiên cứu tại đây năm 1978, cho biết lúc đó tại Rạch Núi này cũng đã có di tích xương chó và phân chó.

• 17/07/2012 16:44 - Khai quật di tích thành Hoàng Đế
• 10/07/2012 08:33 - Những khám phá bất ngờ ở thành cổ Hoà Bình
• 03/07/2012 09:46 - Phát hiện khu mộ thời Hùng Vương tại Tuyên Quang
• 03/07/2012 09:41 - Bắc Kạn: Phát hiện dấu tích thời tiền sử ở Ngân Sơn
• 25/06/2012 16:45 - Tận mắt hài cốt `cụ tổ` người Việt 1 vạn tuổi

• 14/06/2012 16:52 - Chùm ảnh di tích đàn tế Nam Giao (thành Nhà Hồ Thanh Hóa)
• 14/06/2012 09:50 - Phát hiện răng voi hóa thạch ở Tuyên Quang
• 07/06/2012 09:42 - Hội thảo về phát huy giá trị di sản thành nhà Hồ
• 06/06/2012 16:57 - Thành Nhà Hồ Thanh Hóa - Di sản Văn hóa Thế giới
• 30/05/2012 17:00 - Khai quật di tích Đồn Thứ

Các nhà địa chất phát hiện 11 hang động nằm ở miền tây bắc Tây Ban Nha. Đặc điểm của những hang động này là có rất nhiều nét vẽ kéo dài trên vách đá. Ngoài ra, nhũ đá chảy xuống với nhiều màu sắc khác nhau.

Theo các chuyên gia, những đường vẽ nghệ thuật trên vách đá ở những hang động này xuất hiện cách đây chính xác là 40.800 trăm. Trong suốt thời gian đó, các tác phẩm này có thể được vẽ lại nhiều lần.

Tiến sĩ Alistair Pike, Đại học Bristol cho biết: “Việc phát hiện ra những hang động có nét vẽ nghệ thuật này cho thấy con mắt nghệ thuật của loài người ra đời rất sớm. Trước đây, một số hang động tương tự như thế này xuất hiện ở châu Phi có độ tuổi khoảng 70.000 – 100.000. Ở châu Âu, đây là những hang động lâu đời nhất và độc đáo nhất được tìm thấy”.

Các chuyên gia cũng suy đoán rằng, tác giả của những hang động này là người Neanderthal nguyên thủy sinh sống ở châu Âu cách đây 350.000 – 600.000 năm.

• 28/06/2012 10:09 - Khai quật kho tiền vàng cổ lớn nhất châu Âu
• 28/06/2012 10:08 - Tìm thấy đường cổ 2.000 năm tuổi ở Hy Lạp
• 28/06/2012 10:06 - Phát hiện công trình bí ẩn cổ hơn kim tự tháp
• 25/06/2012 10:05 - Một phát hiện gây chấn động giới khảo cổ Nhật Bản
• 21/06/2012 10:03 - Phát hiện viên ngọc trai cổ nhất thế giới

• 14/06/2012 09:59 - Tìm thấy tượng Phật quý ngàn năm tuổi
• 11/06/2012 09:57 - Tìm ra thủ phạm đốt lăng mộ Tần Thủy Hoàng
• 07/06/2012 09:56 - Vạn lý Trường thành dài hơn 21.000 cây số
• 07/06/2012 09:54 - Phát hiện tổ tiên loài xúc tu
• 31/05/2012 09:53 - Giải mã sự sụp đổ của nền văn minh cổ đại đầu tiên