Ngày 20/5/2015, Câu lạc bộ khoa học Viện Khảo cổ học tổ chức buổi sinh hoạt khoa học Tháng 5 với chủ đề: “Phương pháp nghiên cứu liên ngành – Trường hợp di tích Cồn Cổ Ngựa”.

Khai quật Cồn Cổ Ngựa năm 2013

Năm 2013, Viện Khảo cổ học phối hợp với Bảo tàng tỉnh Thanh Hóa, Ban quản lý di tích tỉnh Thanh Hóa và các nhà khoa học thuộc Trường Đại học quốc gia Úc, Đại học Y khoa Sapporo (Nhật Bản)... tham gia khai quật, chỉnh lý di tích và di vật di tích Cồn Cổ Ngựa.

Trên cơ sở áp dụng phương pháp nghiên cứu liên ngành đã góp phần làm sáng tỏ một số vấn đề đang đặt ra đối với di tích Cồn Cổ Ngựa như­ địa tầng, di tích, di vật, những mối quan hệ đa chiều, đan xen văn hóa, cũng nh­ư đời sống vật chất, tinh thần và tổ chức xã hội. Buổi tọa đàm đã thu hút được sự quan tâm của các chuyên gia có uy tín trong các lĩnh vực nhân chủng, tiền sơ sử và đông đảo các nhà nghiên cứu trong và ngoài Viện tham dự.

Mở đầu buổi tọa đàm, TS Trịnh Hoàng Hiệp – Phó trưởng phòng Phòng Nghiên cứu Thời đại Kim khí Viện Khảo cổ học, cán bộ phụ trách đợt khai quật đã thay mặt đoàn báo cáo kết quả khai quật khảo cổ. Di tích Cồn Cổ Ngựa thuộc xã Hà Lĩnh, huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hóa được phát hiện lần đầu vào tháng 7 năm 1979. Tính đến nay, sau 35 năm kể từ lần khai quật thứ nhất năm 1980, địa điểm Cồn Cổ Ngựa đã trải qua 04 đợt thám sát vào các năm 1979, 2003, 2011, 2013 và 02 lần khai quật vào các năm 1980, 2013.

Có thể nói, cuộc khai quật và thám sát năm 2013 đã thu được những kết quả hết sức khả quan, trên tổng diện tích 84m2 (12m x 7m) ở khu ruộng trồng lúa gần cồn đất Cổ Ngựa và 03 hố thám sát, diện tích mỗi hố 2m2 (2m x 1m) trên 3 cồn đất trong khu vực. Kết quả thu được có thể tóm lược như sau:

* Về địa tầng: có thể chia thành 4 lớp:

- Lớp đất canh tác: dày khoảng 15cm - 20cm.

- Lớp đất sét xám xanh: dày 30cm, đất sét màu xám xanh, dẻo mịn, không chứa hiện vật khảo cổ học.

- Tầng văn hóa: có 2 giai đoạn: Giai đoạn sớm và Giai đoạn muộn

- Sinh thổ: đất màu vàng sẫm lẫn cát màu vàng ô liu, màu xám sẫm và hạt sạn sỏi laterite màu đen (cát mịn, độ hạt 1/8 - 1/4mm).

* Về di tích, di vật:

- Di tích động vật: chủ yếu là lợn, hươu, nai, trâu, bò. Đặc biệt thu được xương cá voi chôn ở dưới cùng, được kê gia cố cẩn thận, phía trên xếp đá -> biểu tượng định vị cho khu cư trú.

- Về di tích thực vật: Kết quả phân tích bào tử phấn hoa cho thấy, thảm thực vật ở đây chủ yếu là những loài thuộc họ dương xỉ, các loại thực vật hạt trần và hạt kín. Tuổi của thảm thực vật này có niên đại từ Holocene trung đến Holocene muộn. Nhìn chung, thảm thực vật ở đây xưa kia không phải là rừng rậm mà chủ yếu là những cây bụi, cây thân gỗ nhỏ.

- Về di tích mộ táng: Đợt khai quật đã làm xuất lộ 146 di cốt (0,6m2/1 mộ). Có thể nói, sau 2 mùa khai quật địa điểm Cồn Cổ Ngựa, đây là lần đầu tiên có đầy đủ bằng chứng về các lớp mộ sớm, muộn; sự cắt phá giữa các ngôi mộ chôn cùng một giai đoạn văn hóa cũng như hiện tượng đá đánh dấu mộ, đồ tùy táng chôn theo, phương thức chôn, tư thế di cốt, hiện tượng bôi/chôn thổ hoàng theo do cốt...

Đồ gốm tại Cồn Cổ Ngựa năm 2013, nguồn: Trịnh Hoàng Hiệp

- Về hiện vật: đồ đá, đồ gốm trong mộ hoàn toàn giống với đồ đá, đồ gốm trong tầng văn hóa. Đồ đá có nhiều loại hình phong phú, đa dạng. Đáng chú ý với sự có mặt các loại hình rìu: rìu mài lan thân, rìu mài lưỡi, rìu tứ giác, rìu mài toàn thân, các loại hình công cụ khác đã góp thêm nhiều tư liệu về nghiên cứu văn hóa Đá mới ở Việt Nam và khu vực.

Đồ gốm có sự phát triển từ lớp văn hóa sớm đến lớp văn hóa muộn. Sự tồn tại đồ gốm dày, trung bình và mỏng ở di tích Cồn Cổ Ngựa được phát hiện trong lần khai quật này đã bác bỏ quan điểm cho rằng đồ gốm thuộc văn hóa Đa Bút giai đoạn sớm, giữa chỉ tồn tại loại gốm dày, xương gốm thô đến giai đoạn muộn mới xuất hiện loại hình xương gốm mỏng.

* Về niên đại: Dựa trên kết quả nghiên cứu, các nhà nghiên cứu đưa ra nhận định: Di tích Cồn Cổ Ngựa có niên đại 5.140±95BP đến 5.520±95BP

Tiếp theo đó, GS. TS. Oxenham Marc Fredrick – Đại học Quốc gia Úc đã trình bày về vấn đề sức khỏe người Cồn Cổ Ngựa cũng như táng tục của họ. Với tổng số 146 di cốt tìm thấy, bao gồm: 104 cá thể trưởng thành (14 cá thể chưa xác định được độ tuổi, giới tính) và 28 cá thể trẻ em, trong đó có nhiều di cốt bị gãy chân, gãy tay. Ông cho rằng, cần phải có những nghiên cứu sâu hơn trước khi đưa ra câu trả lời về nguyên nhân của hiện tượng này.

- Về hình thức mai táng: Ở lớp mộ sớm và lớp mộ giữa, các di cốt được chôn chủ yếu theo tư thế ngồi xổm, co gối. Trong khi đó, ở lớp mộ muộn: ngoài tư thế ngồi xổm co gối còn nằm thẳng và nghiêng.

Mộ táng tại Cồn Cổ Ngựa năm 2013, nguồn: Trịnh Hoàng Hiệp

Trên cơ sở đó, GS. Marc đã đưa ra so sánh di cốt Cồn Cổ Ngựa với mộ chum ở Philippin và nhận thấy có sự tương đồng. Và để giải thích cho hiện tượng du di cốt đã bị đổ trong huyệt mộ nhưng các xương không bị rời mà vẫn liên hệ với nhau, tác giả đặt ra giả thuyết: Các di cốt sau khi chết bị chặt tay chân. Sau đó có thể được vùng vải chùm đầu và bó cả cơ thể rồi được đặt vào huyệt mộ, hoặc các huyệt mộ được đổ đầy đá, sỏi như vậy sẽ giữ vưng cho sọ di cốt không bị rời ra.

- Một đặc điểm nữa ở những ngôi mộ ở đây là rất ít, gần như không có đồ tùy táng, chỉ phát hiện một số mảnh vòng. Đây là một sự khác biết so với các mộ Mán Bạc.

Kết thúc phần báo cáo: Ths. Jones Rebecca Kate – Nghiên cứu sinh thuộc Đại học Quốc gia Úc, thành viên của đoàn cũng đã trình bày những phân tích về hệ động vật của Cồn Cổ Ngựa với mục đích xác định các loài động vật có mặt ở Cồn Cổ Ngựa qua đó làm rõ môi trường tự nhiên cũng như hoạt động khai thác của con người ở đây. Theo đó, các loài động vật chính ở Cồn Cổ Ngựa gồm có: trâu bò, hươu nai, lợn, một số bộ thú ăn thịt như hổ, báo, cầy hương, rái cá…, 02 bộ linh trưởng là khỉ và vọoc. Ngoài ra, có bộ bò sát: rùa mai cứng, rùa mai mềm. Đặc biệt, cuộc khai quật đã phát hiện được một số động vật biển: các đuối, cá mập với kích cỡ tương đối lớn. Điều này gợi ý hoạt động săn bắt và khai thác động vật của người Cồn Cổ Ngựa tương đối đa dạng trong các môi trường khác nhau.

Bên cạnh đó, đợt khai quật lần này cũng đã phát hiện và tiến hành nghiên cứu một số công cụ xương: xương quay cá voi, sừng hươu và một số mảnh dùng trong nghi lễ.

 Sau khi các báo cáo viên trình bày, các nhà khoa học sôi nổi thảo luận về hoa văn gốm, cách thức tạo hoa văn gốm, và về hình thức táng tục của người Cồn Cổ Ngựa. Các chuyên gia cho rằng kết quả nghiên cứu về Cồn Cổ Ngựa năm 2013 thu được nhiều kết quả tốt hơn so với năm 1980 và hy vọng với phương pháp liên ngành, trong tương lai sẽ làm rõ hơn các vấn đề về nhân chủng học tại di chỉ Cồn Cổ Ngựa.

Khổng Thiêm

Tác giả: Hữu Ngọc

Nxb. Thế giới – 2014.

Khổ sách (15 x 22,7)cm

Số trang: 1078 trang.

Nội dung cuốn sách gồm các phần:

1/ Đất việt

2/ Lịch sử - Truyền thống

3/ Văn hóa, Bản sắc dân tộc, văn học, nghệ thuật

4/ Một thoáng văn hóa nước ngoài. 

Ký hiệu thư viện: Vv 1896

Nguồn: Ngô Thị Nhung

Champaign, Illinois - Một mảnh xương hàm có những nét vừa hiện đại vừa cổ đã được tìm thấy trong một hang động ở khu vực núi Annamite, miền bắc Lào. Đây cũng là nơi mà hóa thạch sọ cổ nhất ở Đông Nam Á được phát hiện năm 2009. Phát hiện ở một hang động được biết như Tam Pa Ling đã đẩy niên đại về sự chiếm cứ của người hiện đại ở khu vực này từ 46.000 tới 63.000 năm cách ngày nay. Xương hàm được tìm thấy vào năm 2010 thô như tuổi của hộp sọ.

Sọ cổ có niên đại 63000 năm được phát hiện tại miền Bắc (Lào)

Laura Shackelford của đại học Illinois nói rằng, “Mảnh hàm này có những yếu tố pha trộn bao gồm những yếu tố về mặt giải phẫu của người hiện đại, như sự xuất hiện của một phần cằm nhô ra với những đặc điểm phổ biến hơn tổ tiên của chúng ta giống như người Neanderthals”.

Cô ấy và Fabrice Demeter của Bảo tàng Quốc gia Lịch sử Tự nhiên ở Paris tiến hành một nghiên cứu mới về các hóa thạch gải thích rằng “Tam Pa Ling là một di chỉ hiếm có bởi vì nó cho thấy rằng những cư dân hiện đại từ rất sớm đã nhập cư và cư trú ở phía Đông của châu Á đã cho thấy sự đa dạng về mặt giải phẫu học”. “Phát hiện này cũng ủng hộ một giả thuyết ‘Ngoài châu Phi’ về những nguồn gốc của của người hiện đại hơn là một mô hình mang tính chất đa khu vực. “Shackelford tiếp tục nhấn mạnh. “Vấn đề tuổi của những hóa thạch ở khu vực lân cận này có thể là tổ tiên trực tiếp của những người nhập cư đầu tiên vào Australia. Nhưng cũng tương tự với nhiều nghiên cứu, Đông Nam Á lục địa cũng là một nơi giao thoa dẫn đến nhiều làn sóng di trú”.

Nguồn: http://archaeology.com

(Dịch: Phạm Thanh Sơn)

Thủ tướng Chính phủ vừa phê duyệt danh sách 27 thành viên Hội đồng Di sản Quốc gia nhiệm kỳ 2015 - 2019 tại Quyết định số 621/QĐ-TTg ngày 12/5/2015.

Hội đồng do Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Lưu Trần Tiêu, Chủ tịch Hội Di sản văn hóa Việt Nam làm Chủ tịch Hội đồng.

Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Vũ Minh Giang, Chủ tịch Hội đồng chức danh Giáo sư liên ngành lịch sử - khảo cổ - dân tộc học làm Phó Chủ tịch Hội đồng.

25 Ủy viên Hội đồng gồm:

1- Tiến sĩ Nguyễn Thế Hùng, Cục trưởng Cục Di sản văn hóa, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (Ủy viên thường trực).

2- Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đặng Văn Bài, Phó Chủ tịch Hội Di sản văn hóa Việt Nam, nhiệm kỳ 2015 - 2019.

3- Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Chí Bền, nguyên Viện trưởng Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

4- Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trương Quốc Bình, Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

5- Phó Giáo sư, Tiến sĩ Lê Xuân Cảnh, Viện trưởng Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam.

6- Tiến sĩ Nguyễn Văn Cường, Giám đốc Bảo tàng Lịch sử quốc gia, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

7- Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đinh Quang Hải, Viện trưởng Viện Sử học, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam.

8- Tiến sĩ Phan Thanh Hải, Giám đốc Trung tâm Bảo tồn di tích Cố đô Huế.

9- Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Chí Hoàng, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu khảo cổ.

10- Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Mai Hùng, Phó Chủ tịch Hội Khoa học lịch sử Việt Nam.

11- Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Kim, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, Đại học quốc gia Hà Nội.

12- Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Văn Liêm, Phó Viện trưởng Viện Khảo cổ học, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam.

PGS.TS Bùi Văn Liêm, UV Hội đồng Di sản Quốc gia nhiệm kỳ 2015 - 2019

13- Phó Giáo sư, Tiến sĩ Từ Thị Loan, Quyền Viện trưởng Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

14- Giáo sư, Tiến sĩ Lê Hồng Lý, Viện trưởng Viện Nghiên cứu văn hóa, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam.

15- Tiến sĩ Lê Thị Minh Lý, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và phát huy giá trị di sản văn hóa.

16- Thiếu tướng, Tiến sĩ Nguyễn Xuân Năng, Giám đốc Bảo tàng Lịch sử quân sự Việt Nam, Bộ Quốc phòng.

17- Tiến sĩ Phạm Quốc Quân, nguyên Giám đốc Bảo tàng Cách mạng Việt Nam, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

18- Nhà nghiên cứu Dương Trung Quốc, Phó Chủ tịch, kiêm Tổng Thư ký Hội Khoa học lịch sử Việt Nam, Tổng Biên tập Tạp chí Xưa và Nay.

19- Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Minh Thuyết, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên, Nhi đồng của Quốc hội.

20- Phó Giáo sư, Tiến sĩ Tống Trung Tín, Chủ tịch Hội Khảo cổ học Việt Nam.

PGS.TS Tống Trung Tín, UV Hội đồng Di sản Quốc gia nhiệm kỳ 2015 - 2019

21- Phó Giáo sư, Tiến sĩ Lê Văn Toàn, Giám đốc Học viện Âm nhạc quốc gia Việt Nam, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

22- Phó Giáo sư, Tiến sĩ Võ Quang Trọng, Giám đốc Bảo tàng Dân tộc học, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam.

23- Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đỗ Văn Trụ, Tổng thư ký Hội Di sản văn hóa Việt Nam, nhiệm kỳ 2015 - 2019.

24- Tiến sĩ Nguyễn Quốc Tuấn, Viện trưởng Viện Nghiên cứu tôn giáo, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam.

25- Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Công Việt, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Hán Nôm, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam.

Theo Quyết định 1569/QĐ-TTg ngày 19/8/2010 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Quy chế Tổ chức và hoạt động của Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia. Hội đồng này là cơ quan tư vấn của Thủ tướng Chính phủ về những vấn đề quan trọng liên quan đến việc bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa.

Hội đồng có nhiệm vụ tham mưu đề xuất với Thủ tướng Chính phủ về các vấn đề như phương hướng, chiến lược, các chính sách lớn về bảo vệ và phát huy giá trị Di sản văn hóa; xếp hạng di tích Quốc gia đặc biệt; công nhận bảo vật Quốc gia; thành lập Bảo tàng Quốc gia, Bảo tàng chuyên ngành; đề nghị UNESCO đưa Di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu và Di tích tiêu biểu của Việt Nam vào Danh mục Di sản văn hóa thế giới...

Bên cạnh đó, Hội đồng còn có nhiệm vụ thẩm định đối với hồ sơ về Di sản văn hóa do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch trình Thủ tướng Chính phủ.

Josdar