Nghiên cứu đưa ra bằng chứng sớm nhất về việc con người sử dụng lửa thay đổi hệ sinh thái

Làm chủ được lửa đã mang lại cho con người quyền thống trị thế giới tự nhiên. Một nghiên cứu do đại học Yale, Mỹ cung cấp bằng chứng sớm nhất cho đến nay về việc người cổ đã dùng lửa làm thay đổi đáng kể toàn bộ hệ sinh thái.


Nghiên cứu trên được công bố ngày 5 /  5 /2021 trên tạp chí Science Advances, kết hợp bằng chứng khảo cổ học - những cụm dày đặc hiện vật đá có niên đại cách đây 92.000 năm cùng với dữ liệu môi trường cổ ở bờ biển phía bắc Hồ Malawi thuộc đông Phi để ghi lại bằng chứng những người sớm là các kĩ sư hệ sinh thái. Họ đã sử dụng lửa để ngăn chặn sự phát triển lại của các khu rừng trong vùng, tạo ra một vùng đất bụi rậm rạp tồn tại cho đến ngày nay.
Jessica Thompson, trợ lý giáo sư nhân chủng học tại Khoa Nghệ thuật và Khoa học, đồng thời là tác giả chính của bài báo cho biết: “Đây là bằng chứng sớm nhất cho thấy việc con người biến đổi cơ bản hệ sinh thái của họ thông qua lửa. “Nó cho thấy rằng trước giai đoạn cuối thời kì Pleistocen muộn, con người đã học cách sử dụng lửa theo những cách thực sự mới lạ. Trong trường hợp này, việc đốt cháy của họ đã gây ra sự thay thế các khu rừng rậm trong vùng bằng các khu rừng thưa mà chúng ta thấy ngày nay ”.
Thompson - tác giả nghiên cứu chính cùng 27 đồng nghiệp đến từ các tổ chức ở Hoa Kỳ, Châu Phi, Châu Âu, Châu Á và Úc. Thompson dẫn đầu dự án khảo cổ học này với sự hợp tác của Sở Bảo tàng và Di tích Malawi; David Wright , Đại học Oslo - người dẫn đầu trong các nỗ lực xác định niên đại các địa điểm khảo cổ của nghiên cứu; và Sarah Ivory ở Penn State, người dẫn đầu các phân tích môi trường cổ.

Các hiện vật thời kỳ đồ Đá được khai quật ven hồ Malawi ở phía đông châu Phi, kết hợp với dữ liệu môi trường cổ từ lòng hồ, cung cấp bằng chứng sớm nhất về việc những người cổ đã sử dụng lửa để tác động  lên hệ sinh thái.
 

Các hiện vật này được các nhà nghiên cứu giám định là các loại được sản xuất trên khắp châu Phi vào thời kỳ Đá giữa có niên đại ít nhất là 315.000 năm. Những người hiện đại sớm nhất xuất hiện trong thời kỳ này, với bằng chứng khảo cổ học châu Phi cho thấy những tiến bộ đáng kể trong nhận thức và tính phức tạp xã hội.
Thompson và Wright đã ghi lại một số mùa thực địa khảo cổ trong khu vực trước khi có cuộc trò chuyện với Ivory giúp họ hiểu được các mẫu mà họ quan sát được trong dữ liệu của mình. Các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra hồ sơ khảo cổ khu vực, những thay đổi sinh thái của nó và sự phát triển của các quạt phù sa gần Hồ Malawi - một sự tích tụ trầm tích bị xói mòn từ cao nguyên của khu vực - có cùng thời kỳ nguồn gốc, cho thấy chúng có mối liên hệ với nhau.
Mực nước của Hồ Malawi đã dao động mạnh qua các thời kỳ. Trong thời kỳ khô hạn nhất của hồ, lần cuối cùng kết thúc khoảng 85.000 năm trước, nó giảm dần thành hai vùng nước mặn nhỏ. Theo nghiên cứu, hồ đã phục hồi sau những dải đất khô cằn này và mực nước của nó vẫn ở mức cao kể từ đó.
Dữ liệu khảo cổ học được thu thập từ hơn 100 hố đào trên hàng trăm km của các quạt phù sa đã phát triển trong thời gian mực nước hồ ổn định này. Dữ liệu môi trường cổ dựa trên số lượng phấn hoa và than tro lắng xuống đáy hồ và sau đó được phục hồi trong lõi trầm tích dài được khoan từ một chiếc thuyền được sửa đồi.
Theo các nhà nghiên cứu, dữ liệu tiết lộ rằng sự gia tăng đột biến trong tích tụ than xảy ra ngay trước khi sự đa dạng các loài của khu vực giữ ở mức ổn định - số lượng các loài khác biệt sinh sống ở đó. Nghiên cứu cho thấy, mặc dù mực nước hồ luôn cao, nghĩa là hệ sinh thái ổn định hơn, nhưng sự phong phú của các loài vẫn không thay đổi sau thời kỳ khô cằn cuối cùng dựa trên thông tin từ phấn hoa hóa thạch lấy mẫu từ đáy hồ. Ivory giải thích:  Điều này thật bất ngờ vì trong các chu kỳ khí hậu trước, môi trường mưa đã tạo ra những khu rừng cung cấp các khu vực sống phong phú cho vô số loài.
Cô cho biết thêm: “Phấn hoa mà chúng ta thấy trong thời kỳ khí hậu ổn định gần đây nhất rất khác so với trước đây,”.   “Cụ thể, những cây biểu thị tán rừng rậm rạp, có cấu trúc phức tạp không còn phổ biến và được thay thế bằng phấn hoa từ những loài thực vật thích nghi với cháy thường xuyên và xáo trộn”.

                                                

                                Các cuộc khai quật phát hiện được  những cụm hiện vật đá dày đặc có niên đại cách đây 92.000 năm.
 

Các nhà nghiên cứu kết luận rằng sự gia tăng các địa điểm khảo cổ sau thời kỳ khô cằn gần đây nhất, cùng với sự gia tăng đột biến của than củi và sự vắng mặt của rừng, cho thấy rằng con người đang tác động hệ sinh thái bằng lửa. Quy mô tác động đến môi trường của họ về lâu dài thường liên quan đến nông dân và người chăn nuôi, hơn là săn bắn hái lượm. Điều này cho thấy sự tác động sớm vào hệ sinh thái một cách khéo léo tương đương với người hiện đại và cũng có thể giải thích tại sao các ghi nhận khảo cổ được tạo ra.
Các nhà nghiên cứu giải thích, việc đốt cháy kết hợp với những thay đổi do khí hậu đã tạo ra các điều kiện cho phép bảo quản hàng triệu hiện vật trong khu vực. “Bụi bẩn sẽ lăn xuống dốc trừ khi có thứ gì đó ngăn nó lại,” Wright nói. "Chặt  cây cối đi, và khi trời mưa, có rất nhiều cát bụi di chuyển xuống dốc trong môi trường này."

                                            
Đốt cháy kết hợp với những thay đổi do khí hậu đã tạo các điều kiện cho phép bảo quản hàng triệu hiện vật.
 

Các nhà nghiên cứu lưu ý rằng các quá trình chuyển đổi trước đây từ điều kiện khô sang ẩm ướt trong khu vực không tạo ra một loại quạt phù sa tương tự và không có cùng sự tăng vọt về than tro.
Thompson cho biết: không rõ tại sao mọi người lại đốt cảnh quan. Có thể họ đang thử nghiệm đốt có kiểm soát để tạo ra các môi trường sống đa dạng có lợi cho việc săn bắn và hái lượm, một hành vi được ghi nhận giữa những người săn bắn hái lượm. Cô giải thích, có thể là do ngọn lửa của họ bùng cháy ngoài tầm kiểm soát, hoặc đơn giản là có rất nhiều người đốt nhiên liệu trong môi trường của họ để sưởi ấm, nấu ăn hoặc xã hội hóa.
Cô cho biết:  “Bằng cách này hay cách khác, nó gây ra bởi  hoạt động con người”. “Nó cho thấy những người sớm, trong một thời gian dài, đã kiểm soát môi trường của họ hơn là bị kiểm soát bởi nó. Họ đã thay đổi toàn bộ cảnh quan một cách tốt hơn hay xấu đi đó là mối quan hệ với môi trường của chúng ta vẫn tiếp diễn cho đến ngày nay. "
Công trình này được tài trợ bởi Hội đồng Nghiên cứu Úc, Quỹ Địa lý Quốc gia Waitt, Quỹ Wenner-Gren, Trường Khảo cổ học Đại học Queensland, Mạng lưới Nghiên cứu Toàn cầu của Quỹ Nghiên cứu Hàn Quốc, Deutsche Forschungsgemeinschaft, Đại học Emory, và Diễn đàn Belmont.


 
Người dịch:  Minh Trần

Nguồn tham khảo:
https://news.yale.edu/2021/05/05/study-offers-earliest-evidence-humans-changing-ecosystems-fire