Phật giáo khu vực Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế thời kỳ Champa qua tư liệu khảo cổ học

Champa là một vương quốc chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của Hindu giáo, phần lớn các thời kỳ lịch sử Champa, Hindu giáo là quốc giáo. Tuy nhiên, cũng như nhiều quốc gia cổ đại khác ở Đông Nam Á, Champa cũng tồn tại trạng thái đa tôn giáo. Bên cạnh Hindu giáo, Phật giáo và Hồi giáo cũng có mặt ở vương quốc này. Đáng chú ý, Phật giáo từ Ấn Độ đã xâm nhập khá sớm vào Champa, gắn liền với những năm đầu của thời kỳ lập quốc, đồng hành cùng với quá trình tồn tại, phát triển và suy vong của vương quốc này. Thậm chí trong đầu thời Indrapura (cuối thế kỷ IX – đầu thế kỷ X), Phật giáo Đại Thừa phát triển mạnh mẽ ở Champa và trở thành tôn giáo quan trọng nhất. Chính vì thế, từ trước đến nay, Phật giáo Champa luôn là đề tài khá hấp dẫn với các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước. Tuy nhiên, phần lớn các nghiên cứu chủ yếu đề cập đến Phật giáo toàn Champa, hoặc tập trung vào Phật viện Đồng Dương, chứ chưa chú ý nhiều đến Phật giáo Champa ở cấp độ vùng miền, trong đó có khu vực Quảng Bình, Quang Trị, Thừa Thiên Huế/Bắc Champa, để từ đó có cái nhìn cụ thể, chi tiết, tìm ra những điểm riêng/chung trong quá trình phát triển Phật giáo Champa ở các khu vực khác nhau.
Thông qua các tài liệu khảo cổ có được, bài viết đề cập, đi sâu phân tích, đưa ra các nhận xét về các dấu ấn Phật giáo ở khu vực Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế, từ đó rút ra các đặc điểm chủ yếu của Phật giáo Champa ở khu vực này.

(Nguyễn Văn Quảng và nnk, Khảo cổ học số 2/2024: 73-86)