Chào mừng kỷ niệm 100 năm thành lập Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng (1915-2015), sáng 25-7, Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng tổ chức chương trình tọa đàm Khảo cổ Champa sau năm 1975 và hoạt động bảo tồn, bảo tàng; khai mạc trưng bày ba chuyên đề: Di tích Champa tại Đà Nẵng, văn hóa và chữ viết Champa, Cổ vật văn hóa Sa Huỳnh và Champa. Tọa đàm thu hút nhiều nhà khoa học, khảo cổ, các chuyên gia và người yêu văn hóa Champa tham gia.

Năm 1915, theo đề nghị của Trường Viễn Đông Bác Cổ (Pháp), một tòa nhà đã được xây dựng tại địa điểm này để bảo quản, trưng bày các hiện vật và là tiền thân của Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng ngày nay.

100 năm qua, hình ảnh Bảo tàng Điêu khắc Chăm đã trở nên thân thiết trong lòng người dân Đà Nẵng và du khách gần xa.

Trải qua 100 năm, với những biến cố của đất nước, sự ra đời, phát triển của bảo tàng này luôn là kết quả của những nỗ lực và tâm huyết. Năm 2011, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch quyết định xếp hạng Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng là bảo tàng hạng 1, cùng danh sách với 11 bảo tàng loại 1 của Việt Nam.

Sau năm 1975, hoạt động khảo cổ được bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng chú trọng, đây là hoạt động cốt lõi của bảo tàng. Bộ sưu tập quý giá của bảo tàng là kết quả của các cuộc khai quật, sưu tầm từ các di tích Champa trên khắp địa bàn miền trung. Trong những thập niên đầu thế kỷ 20, những nhà khảo cổ người Pháp đã có công trong việc thu thập các hiện vật để đưa về bảo quản ở bảo tàng, nhờ đó đã cứu vãn được phần lớn những hiện vật tiêu biểu tại các di tích Chăm khỏi bị tàn phá bởi những cuộc chiến tranh khốc liệt trong gần một thế kỷ qua. Những nhà khảo cổ và hoạt động văn hóa của Việt Nam tiếp tục có những đóng góp cho việc nghiên cứu, sưu tầm hiện vật Champa. Bộ sưu tập tiếp tục được bổ sung, đáng chú ý là tượng đồng Bồ Tát Tara/Laskmindra Lokesvara sưu tầm ở Đồng Dương, nhóm hiện vật từ di tích Phú Hưng, An Mỹ. Việc phát hiện các hiện vật này tạo nên những bước phát triển mới trong nhận thức, khám phá về nghệ thuật Champa cùng hàng ngàn hiện vật vừa được khai thác tại di tích chăm làng Phong Lệ, Cấm Mít và Quá Giáng.

Nhiều tham luận nghiên cứu sâu của các nhà khoa học, khảo cổ từng có nhiều năm gắn bó với công tác khảo cổ học về Champa được trình bày tại tọa đàm đã phần nào đánh giá được thực trạng bảo tồn, bảo tàng trong thời gian qua.

Tham luận của Tiến sĩ Lê Đình Phụng, Trưởng phòng nghiên cứu khảo cổ học lịch sử, Viện Khảo cổ học: Khảo cổ học về Champa sau năm 1975, những nhận định chung; Gốm cổ Champa Bình Định, thành tựu mới trong nghiên cứu khảo cổ học sau năm 1975 của Tiến sĩ Đinh Bá Hòa, Giám đốc bảo tàng Bình Định; Cấu trúc và trang trí chân tháp tại Chiên Đàn và Khương Mỹ, sự gắn kết giữa nghiên cứu khảo cổ và trùng tu, bảo tồn của ông Hồ Xuân Tịnh, Phó giám đốc Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch Quảng Nam; Suy nghĩ về một phương thức đầu tư và quản lý mới phát huy giá trị của bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng của Chủ tịch Hội Khoa học lịch sử Đà Nẵng Bùi Văn Tiếng…

Thống kế sau năm 1975, tại khu vực miền trung, khảo cổ học đã tiến hành khai quật 24 kiến trúc tháp Champa; bốn tòa thành, năm lò gốm cổ, bốn di tích cư trú… Nhìn chung, nền văn hóa Champa là một nền văn hóa lớn, độc đáo giữ vai trò chủ đạo theo suốt chiều dài lịch sẻ văn hoá miền Trung, nổi bật lên là kiến trúc tôn giáo và điêu khắc. Đây là nền văn hóa có nguồn gốc bản địa, được kế thừa, phát triển từ văn hóa Sa Huỳnh trước đó.

Hàng trăm hiện vật trong ba bộ sưu tập lớn được trưng bày là các hiện vật và thông tin liên quan đến văn hóa Champa, gồm Di tích Champa tại Đà Nẵng với gốm, thạch anh, kim loại vàng, chữ bia; Cổ vật gốm Sa Huỳnh; Các loại văn khắc, bia, văn bản chữ viết Champa…là một nét xuyêt suốt trong công tác khảo cổ, bảo tồn, bảo tàng văn hóa Champa.