<div class="col-xs-12 col-sm-8 ">

<div id="page" class="">
<h1 class="contentheading">
Tạp chí Khảo cổ học số 2/2015</h1>
<p class="buttonheading">
</p>
<p class="articleinfo">
<span class="createdate">
Thứ sáu, 22 Tháng 5 2015 13:51 </span>
</p>
<div class="full-text"><div class="cmp_buttons_container" style="height:40px;"><div id="fb-root"></div><div class="cmp_like_container" style="float:left;margin:10px;"><fb:like href="http://khaocohoc.gov.vn/vi/tap-chi-thu-vien/tap-chi-khao-co/4075-tap-chi... layout="button_count" show_faces="true" send="true" width="" action="like" font="arial" colorscheme="light" class=" fb_iframe_widget" fb-xfbml-state="rendered" fb-iframe-plugin-query="action=like&amp;app_id=&amp;color_scheme=light&amp;container_width=0&amp;font=arial&amp;href=http%3A%2F%2Fkhaocohoc.gov.vn%2Fvi%2Ftap-chi-thu-vien%2Ftap-chi-khao-co%2F4075-tap-chi-khao-co-hoc-so-22015.html&amp;layout=button_count&amp;locale=en_US&amp;sdk=joey&amp;send=true&amp;show_faces=true"><span style="vertical-align: bottom; width: 128px; height: 20px; "><iframe name="f24d273cb4" width="1000px" height="1000px" frameborder="0" allowtransparency="true" allowfullscreen="true" scrolling="no" title="fb:like Facebook Social Plugin" style="border-top-style: none; border-right-style: none; border-bottom-style: none; border-left-style: none; border-width: initial; border-color: initial; visibility: visible; width: 128px; height: 20px; " src="https://www.facebook.com/plugins/like.php?action=like&amp;app_id=&amp;ch... class=""></iframe></span></fb:like>
</div><div class="cmp_twitter_container" style="float:left;margin:10px;"><iframe id="twitter-widget-0" scrolling="no" frameborder="0" allowtransparency="true" class="twitter-share-button twitter-share-button-rendered twitter-tweet-button" style="position: absolute; visibility: hidden; width: 0px; height: 0px; " title="Twitter Tweet Button" src="http://platform.twitter.com/widgets/tweet_button.40d5e616f4e685dadc7fb77... data-url="http://khaocohoc.gov.vn/vi/tap-chi-thu-vien/tap-chi-khao-co/4075-tap-chi...
</div><div class="cmp_google_container" style="float:left;margin:10px;"><div style="text-indent: 0px; margin-top: 0px; margin-right: 0px; margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; padding-top: 0px; padding-right: 0px; padding-bottom: 0px; padding-left: 0px; background-image: initial; background-attachment: initial; background-origin: initial; background-clip: initial; background-color: transparent; border-top-style: none; border-right-style: none; border-bottom-style: none; border-left-style: none; float: none; line-height: normal; font-size: 1px; vertical-align: baseline; display: inline-block; width: 90px; height: 20px; background-position: initial initial; background-repeat: initial initial; " id="___plusone_0"><iframe frameborder="0" hspace="0" marginheight="0" marginwidth="0" scrolling="no" style="margin-top: 0px; margin-right: 0px; margin-bottom: 0px; margin-left: 0px; border-top-style: none; border-right-style: none; border-bottom-style: none; border-left-style: none; position: static; left: 0px; top: 0px; visibility: visible; width: 90px; height: 20px; " tabindex="0" vspace="0" width="100%" id="I0_1464579955567" name="I0_1464579955567" src="https://apis.google.com/se/0/_/+1/fastbutton?usegapi=1&amp;size=medium&a... data-gapiattached="true" title="+1"></iframe></div>
</div></div><p><img src="/images/uploads/default/KCH, SO 2-2015.jpg" alt="" width="214" height="321"></p>
<table style="height: 917px;" width="580">
<tbody>
<tr>
<td width="228">&nbsp;</td>
<td width="324">
<p>&nbsp;</p>
</td>
<td width="36">
<p>&nbsp;</p>
</td>
</tr>
<tr>
<td width="228">&nbsp;</td>
<td width="324">&nbsp;</td>
<td width="36">
<p>&nbsp;</p>
</td>
</tr>
<tr>
<td width="228">&nbsp;</td>
<td width="324">&nbsp;</td>
<td width="36">
<p>&nbsp;</p>
</td>
</tr>
<tr>
<td width="228">
<h3>KHẢO CỔ HỌC</h3>
</td>
<td width="324">
<p>Mục Lục</p>
</td>
<td width="36">
<p>&nbsp;</p>
</td>
</tr>
<tr>
<td width="228">
<h3>6 số một năm – số 2/2015 (194)</h3>
</td>
<td colspan="2" width="360">
<h4>Trang</h4>
</td>
</tr>
<tr>
<td rowspan="9" width="228">
<h5>&nbsp;</h5>
<h5>TỔNG BIÊN TẬP</h5>
<h5>Bùi Văn Liêm</h5>
<h5>PHÓ TỔNG BIÊN TẬP</h5>
<p>Nguyễn Gia Đối</p>
<h5>&nbsp;</h5>
<p>&nbsp;</p>
<p>&nbsp;</p>
<p>&nbsp;</p>
<p>&nbsp;</p>
<h5>TRÌNH BÀY BÌA</h5>
<p>Thân Thị Hằng</p>
<p>&nbsp;</p>
<p>&nbsp;</p>
<p>&nbsp;</p>
<p>&nbsp;</p>
<p>&nbsp;</p>
<p>&nbsp;</p>
<p>&nbsp;</p>
<p>&nbsp;</p>
<p>&nbsp;</p>
<p>&nbsp;</p>
<p>TÒA SOẠN VÀ TRỊ SỰ</p>
<p>61 - Phan Chu Trinh – Hà Nội</p>
<h6>Tel: 04. 9330732, Fax: 04. 9331607</h6>
<p>Email:
<script language="JavaScript" type="text/javascript">
<!--
var prefix = 'm&#97;&#105;lt&#111;:';
var suffix = '';
var attribs = '';
var path = 'hr' + 'ef' + '=';
var addy19571 = 't&#97;pch&#105;kh&#97;&#111;c&#111;' + '&#64;';
addy19571 = addy19571 + 'gm&#97;&#105;l' + '&#46;' + 'c&#111;m';
document.write( '<a ' + path + '\'' + prefix + addy19571 + suffix + '\'' + attribs + '>' );
document.write( addy19571 );
document.write( '<\/a>' );
//-->
</script><a href="mailto:tapchikhaoco@gmail.com">tapchikhaoco@gmail.com</a><script language="JavaScript" type="text/javascript">
<!--
document.write( '<span style=\'display: none;\'>' );
//-->
</script><span style="display: none;">Địa chỉ email này đã được bảo vệ từ spam bots, bạn cần kích hoạt Javascript để xem nó.
<script language="JavaScript" type="text/javascript">
<!--
document.write( '</' );
document.write( 'span>' );
//-->
</script></span></p>
</td>
<td width="324">
<p>ĐINH HỒNG HẢI, BÙI HUY VỌNG</p>
<p>Từ mộ Pộ Mo đến biểu tượng người có sừng ở hang Đồng Nội: Một nghiên cứu "khảo cổ học nhân văn"</p>
</td>
<td width="36">
<p>3</p>
</td>
</tr>
<tr>
<td width="324">
<p>NGUYỄN NGỌC QUÝ, TRẦN QUÝ THỊNH</p>
<p>Đặc trưng phân bố các di tích khảo cổ tiền sử và sở sử ở Khánh Hòa</p>
</td>
<td width="36">
<h2>15</h2>
</td>
</tr>
<tr>
<td width="324">
<p>TRẦN QUÝ THỊNH, NGUYỄN NGỌC QUÝ</p>
<p>Không gian phân bố các di tích thời tiền sử và sơ sử ở tỉnh Đồng Nai</p>
</td>
<td width="36">
<p>27</p>
</td>
</tr>
<tr>
<td width="324">
<p>TRÌNH NĂNG CHUNG</p>
<p>Thạp đồng Đông Sơn trong mối quan hệ với thạp đồng ở Nam Trung Quốc</p>
</td>
<td width="36">
<p>35</p>
</td>
</tr>
<tr>
<td width="324">
<p>HOÀNG THÚY QUỲNH, BÙI VĂN LIÊM</p>
<p>Loại hình mộ chum Việt Nam qua nghiên cứu các giai đoạn phát triển và khu vực phân bố</p>
</td>
<td width="36">
<p>47</p>
</td>
</tr>
<tr>
<td width="324">
<p>NGUYỄN MINH KHANG</p>
<p>Một số phế tích kiến trúc và hiện vật của nhóm Đền tháp ở Hòa Lai ở Ninh Thuận</p>
</td>
<td width="36">
<p>58</p>
</td>
</tr>
<tr>
<td width="324">
<p>TRẦN ANH DŨNG</p>
<p>Khai quật chùa Lang Đạo lần thứ nhất</p>
</td>
<td width="36">
<p>66</p>
</td>
</tr>
<tr>
<td width="324">
<p>TRẦN VĂN BẢO</p>
<p>Những mộ cổ ở Lâm Đồng và vấn đề chủ nhân</p>
</td>
<td width="36">
<p>85</p>
</td>
</tr>
<tr>
<td width="324">
<p>Thông tin hoạt động Khảo cổ học</p>
<p>Giới thiệu sách</p>
<p>&nbsp;</p>
</td>
<td width="36">
<p>97</p>
<p>98</p>
</td>
</tr>
<tr>
<td width="228">
<p>&nbsp;</p>
</td>
<td width="324">
<p>&nbsp;</p>
</td>
<td width="36">
<p>&nbsp;</p>
</td>
</tr>
</tbody>
</table>
<p>&nbsp;</p>
<table width="595">
<tbody>
<tr>
<td colspan="2" width="367">
<p><strong>VIETNAM ACADEMY OF SOCIAL SCIENCES</strong></p>
</td>
<td rowspan="2" width="192">
<p>&nbsp;</p>
</td>
<td rowspan="2" width="36">
<p>&nbsp;</p>
</td>
</tr>
<tr>
<td colspan="2" width="367">
<h1>INSTITUTE OF ARCHAEOLOGY</h1>
</td>
</tr>
<tr>
<td width="247">
<p>&nbsp;</p>
</td>
<td colspan="2" width="312">
<p>&nbsp;</p>
</td>
<td width="36">
<p>&nbsp;</p>
</td>
</tr>
<tr>
<td style="text-align: center;" width="247">
<h3><strong>Archaeology</strong></h3>
</td>
<td colspan="2" width="312">
<p><strong>contents</strong></p>
</td>
<td width="36">
<p>&nbsp;</p>
</td>
</tr>
<tr>
<td style="text-align: center;" width="247">
<h3><strong>6 Editions p.a - 2/2015 (194)</strong></h3>
</td>
<td colspan="3" width="348">
<h4>Page</h4>
</td>
</tr>
<tr>
<td style="text-align: center;" rowspan="10" width="247">
<h5>EDITOR-IN-CHIEF</h5>
<h5>Bùi Văn Liêm</h5>
<h5>DEPUTY EDITOR</h5>
<h5>Nguyễn Gia Đối</h5>
<p><strong>&nbsp;</strong></p>
<h5>&nbsp;</h5>
<p>&nbsp;</p>
<p>&nbsp;</p>
<h5>COVER PRESENTATION</h5>
<h5>Thân Thị Hằng</h5>
<p>&nbsp;</p>
<p>&nbsp;</p>
<p>&nbsp;</p>
<p>&nbsp;</p>
<p>&nbsp;</p>
<p>&nbsp;</p>
<p>&nbsp;</p>
<p>&nbsp;</p>
<p>&nbsp;</p>
<p>EDITORIAL BOARD</p>
<p>61-Phan Chu Trinh – Hà Nội</p>
<p><strong>Tel: 04. 9330732, Fax: 04. 9331607</strong></p>
<p>Emai:
<script language="JavaScript" type="text/javascript">
<!--
var prefix = 'm&#97;&#105;lt&#111;:';
var suffix = '';
var attribs = '';
var path = 'hr' + 'ef' + '=';
var addy55977 = 't&#97;pch&#105;kh&#97;&#111;c&#111;' + '&#64;';
addy55977 = addy55977 + 'gm&#97;&#105;l' + '&#46;' + 'c&#111;m';
document.write( '<a ' + path + '\'' + prefix + addy55977 + suffix + '\'' + attribs + '>' );
document.write( addy55977 );
document.write( '<\/a>' );
//-->
</script><a href="mailto:tapchikhaoco@gmail.com">tapchikhaoco@gmail.com</a><script language="JavaScript" type="text/javascript">
<!--
document.write( '<span style=\'display: none;\'>' );
//-->
</script><span style="display: none;">Địa chỉ email này đã được bảo vệ từ spam bots, bạn cần kích hoạt Javascript để xem nó.
<script language="JavaScript" type="text/javascript">
<!--
document.write( '</' );
document.write( 'span>' );
//-->
</script></span></p>
<p>&nbsp;</p>
</td>
<td colspan="2" width="312">
<p>ĐINH HỒNG HẢI, BÙI HUY VỌNG</p>
<p>From <em>Pộ Mo</em>’s hat to the symbol of <em>human face with horn</em> at Đồng Nội Cave: A study of “humane archaeology”</p>
</td>
<td width="36">
<p>3</p>
</td>
</tr>
<tr>
<td colspan="2" width="312">
<p>NGUYỄN NGỌC QUÝ, TRẦN QUÝ THỊNH</p>
</td>
<td width="36">
<h2>15</h2>
</td>
</tr>
<tr>
<td colspan="2" width="312">
<p>Distributive characteristics of pre/protohistoric sites in Khánh Hòa province</p>
</td>
<td width="36">
<p>&nbsp;</p>
</td>
</tr>
<tr>
<td colspan="2" width="312">
<p>TRẦN QUÝ THỊNH, NGUYỄN NGỌC QUÝ</p>
<p>Distributive space of pre/protohistoric sites in Đồng Nai province</p>
</td>
<td width="36">
<p>27</p>
</td>
</tr>
<tr>
<td colspan="2" width="312">
<p>TRÌNH NĂNG CHUNG</p>
<p>Đông Sơn-culture bronze tubular jars (<em>thạp</em>) in relation to those from south China</p>
</td>
<td width="36">
<p>35</p>
</td>
</tr>
<tr>
<td colspan="2" width="312">
<p>HOÀNG THÚY QUỲNH, BÙI VĂN LIÊM</p>
<p>Types of jar burials in Việt Nam from the research into various development stages and distributive areas</p>
</td>
<td width="36">
<p>47</p>
<p>&nbsp;</p>
</td>
</tr>
<tr>
<td colspan="2" width="312">
<p>NGUYỄN MINH KHANG</p>
<p>Some architectural ruins and artifacts of Hòa lai stupa/temple group in Ninh thuận province</p>
</td>
<td width="36">
<p>58</p>
</td>
</tr>
<tr>
<td colspan="2" width="312">
<p>TRẦN ANH DŨNG</p>
<p>The first excavation of Làng Đạo Pagoda site</p>
</td>
<td width="36">
<p>66</p>
</td>
</tr>
<tr>
<td colspan="2" width="312">
<p>TRẦN VĂN BẢO</p>
<p>Ancient cemeteries in Lâm Đồng province and the problem of their owners</p>
</td>
<td width="36">
<p>85</p>
<p>&nbsp;</p>
<p>&nbsp;</p>
</td>
</tr>
<tr>
<td colspan="2" width="312">
<p><strong>R</strong> Information of Archaeological Activities</p>
<p><strong>R</strong> Book Recommendation</p>
</td>
<td width="36">
<p>97</p>
<p>98</p>
</td>
</tr>
</tbody>
</table>
<p>&nbsp;</p><br><br><div align="left" style="background-color:#efefef" ;="">Tags: <a href="/vi/component/search/?areas[0]=content&amp;searchphrase=all&amp;searchword=Nh%E1%BB%AFng+v%E1%BA%A5n+%C4%91%E1%BB%81+chung+v%E1%BB%81+Kh%E1%BA%A3o+c%E1%BB%95+h%E1%BB%8Dc+Vi%E1%BB%87t+Nam">Những vấn đề chung về Khảo cổ học Việt Nam</a>&nbsp;&nbsp;</div><div id="fbcom659737653" class="cmp_comments_container" style="border-top-style:solid;border-top-width:1px;padding:10px;text-align:center;"><fb:comments href="http://khaocohoc.gov.vn/vi/tap-chi-thu-vien/tap-chi-khao-co/4075-tap-chi... num_posts="10" width="449" colorscheme="light" fb-xfbml-state="rendered" class="fb_iframe_widget"><span style="width: 449px; height: 183px; "><iframe id="f151144108" name="f62e16314" scrolling="no" style="border-width: initial; border-color: initial; overflow-x: hidden; overflow-y: hidden; width: 449px; border-top-style: none; border-right-style: none; border-bottom-style: none; border-left-style: none; border-width: initial; border-color: initial; height: 183px; " title="Facebook Social Plugin" class="fb_ltr" src="https://www.facebook.com/plugins/comments.php?api_key=&amp;channel_url=h... type="text/javascript">
//<![CDATA[
function autofitfbcom() {var efbcom = document.getElementById('fbcom659737653');if (efbcom.currentStyle){var pl=efbcom.currentStyle['paddingLeft'].replace(/px/,'');var pr=efbcom.currentStyle['paddingRight'].replace(/px/,'');var wfbcom=efbcom.offsetWidth-pl-pr;try {efbcom.firstChild.setAttribute('width',wfbcom);}catch(e) {efbcom.firstChild.width=wfbcom+'px';}} else {var pl=window.getComputedStyle(efbcom,null).getPropertyValue('padding-left' ).replace(/px/,'');var pr=window.getComputedStyle(efbcom,null).getPropertyValue('padding-right').replace(/px/,'');efbcom.childNodes[0].setAttribute('width',efbcom.offsetWidth-pl-pr);
}}autofitfbcom();
//]]>
</script>
</div><div class="clearfix"></div><div style="margin-left:5%; margin-right:5%; text-align:left;"><div id="separator"></div><div id="relateditemtitle">Tin liên quan:</div><ul id="relateditemlist">
<li><span class="extranews_date">22/05/2015 13:50</span> - <a href="/vi/tap-chi-thu-vien/tap-chi-khao-co/4074-tap-chi-khao-co-hoc-so-12015.html">Tạp chí Khảo cổ học số 1/2015</a></li>
</ul>
<div id="neweritemtitle">Tin mới hơn:</div><ul id="neweritemlist">
<li><span class="extranews_date">13/01/2016 10:56</span> - <a href="/vi/tap-chi-thu-vien/tap-chi-khao-co/4213-tap-chi-khao-co-hoc-so-52015.html" title="Tạp chí Khảo cổ học số 5.2015">Tạp chí Khảo cổ học số 5.2015</a></li>
<li><span class="extranews_date">30/11/2015 11:47</span> - <a href="/vi/tap-chi-thu-vien/tap-chi-khao-co/4198-tap-chi-khao-co-hoc-so-42015.html" title="Tạp chí Khảo cổ học số 4/2015">Tạp chí Khảo cổ học số 4/2015</a></li>
<li><span class="extranews_date">22/09/2015 12:32</span> - <a href="/vi/tap-chi-thu-vien/tap-chi-khao-co/4186-sach-nhung-phat-hien-moi-ve-khao-co-hoc-nam-2014.html" title="Sách Những phát hiện mới về Khảo cổ học năm 2014">Sách Những phát hiện mới về Khảo cổ học năm 2014</a></li>
<li><span class="extranews_date">22/09/2015 12:31</span> - <a href="/vi/tap-chi-thu-vien/tap-chi-khao-co/4185-tap-chi-khao-co-hoc-so-32015.html" title="Tạp chí Khảo cổ học số 3/2015">Tạp chí Khảo cổ học số 3/2015</a></li>
<li><span class="extranews_date">22/09/2015 12:30</span> - <a href="/vi/tap-chi-thu-vien/tap-chi-khao-co/4184-tap-chi-tieng-anh-khao-co-hoc-so-92014.html" title="Tạp chí Tiếng anh Khảo cổ học số 9/2014">Tạp chí Tiếng anh Khảo cổ học số 9/2014</a></li>
</ul>
<div id="olderitemtitle">Tin cũ hơn:</div><ul id="olderitemlist">
<li><span class="extranews_date">02/03/2015 11:29</span> - <a href="/vi/tap-chi-thu-vien/tap-chi-khao-co/3588-tap-chi-khao-co-hoc-so-62014-chuyen-de-khao-co-hoc-duoi-nuoc.html" title="Tạp chí Khảo cổ học số 6/2014 (chuyên đề Khảo cổ học dưới nước)">Tạp chí Khảo cổ học số 6/2014 (chuyên đề Khảo cổ học dưới nước)</a></li>
<li><span class="extranews_date">23/12/2014 15:27</span> - <a href="/vi/tap-chi-thu-vien/tap-chi-khao-co/3658-tap-chi-khao-co-hoc-so-4-nam-2014.html" title="Tạp chí khảo cổ học số 4 năm 2014">Tạp chí khảo cổ học số 4 năm 2014</a></li>
<li><span class="extranews_date">03/11/2014 15:32</span> - <a href="/vi/tap-chi-thu-vien/tap-chi-khao-co/3662-tap-chi-khao-co-hoc-tieng-anh-so-82013.html" title="Tạp chí Khảo cổ học (tiếng Anh) số 8/2013">Tạp chí Khảo cổ học (tiếng Anh) số 8/2013</a></li>
<li><span class="extranews_date">11/05/2014 11:51</span> - <a href="/vi/tap-chi-thu-vien/tap-chi-khao-co/3589-tap-chi-khao-co-hoc-so-22014.html" title="Tạp chí Khảo cổ học số 2/2014">Tạp chí Khảo cổ học số 2/2014</a></li>
<li><span class="extranews_date">01/03/2014 11:54</span> - <a href="/vi/tap-chi-thu-vien/tap-chi-khao-co/3590-tap-chi-khao-co-hoc-so-12014.html" title="Tạp chí Khảo cổ học số 1/2014">Tạp chí Khảo cổ học số 1/2014</a></li>
</ul>
<div id="prev_next_buttom" align="center"><span class="extranews_priviuospage"><a href="/vi/tap-chi-thu-vien/tap-chi-khao-co/4232-tap-chi-khao-co-hoc-so-6---2015.html" title="Tạp chí Khảo cổ học số 6 - 2015">&lt;&lt; Trang truớc</a></span><span class="extranews_nextpage"><a href="/vi/tap-chi-thu-vien/tap-chi-khao-co/3591-tap-chi-khao-co-hoc-so-62013.html" title="Tạp chí Khảo cổ học số 6/2013">Trang kế &gt;&gt;</a></span></div></div></div></div>

</div>

"Ngày 27/6/2011, di sản quý giá này đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa thế giới. Tin vui đó càng khẳng định giá trị đích thực của Thành Nhà Hồ trong danh mục các di sản văn hóa của nhân loại và càng nâng cao trọng trách tiếp tục nghiên cứu, bảo tồn và phát huy giá trị di sản không chỉ của Thanh Hóa mà của cả nước trong trách nhiệm trước thế giới theo Công ước Di sản Thế giới của UNESCO” - trích bài viết của GS. NGND. Phan Huy Lê – Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam đăng trong Tạp chí Khảo cổ học số 2, 2012.

Trong lịch sử các kinh đô của Việt Nam, mỗi kinh thành đều được định vị và xây dựng trong từng bối cảnh địa – văn hóa cụ thể và đều có vị trí, vai trò và đặc điểm riêng , tạo nên một bộ phận vô giá của di sản lịch sử và văn hóa dân tộc. Thành Nhà Hồ là một kinh thành tuy thời gian tồn tại không dài nhưng có nhiều đặc điểm và giá trị văn hóa độc đáo không chỉ của Việt Nam mà của cả khu vực Đông Á và Đông Nam Á.

Thành bắt đầu xây dựng vào mùa xuân tháng giêng năm Đinh Sửu niên hiệu Quang Thái thứ 10 đời vua Thuận Tông của vương triều Trần. Người quyết định chủ trương xây dựng là Hồ Quý Ly, lúc bấy giờ giữ chức Nhập nội phụ chính Thái sư Bình chương quân quốc trọng sự, tước Tuyên Trung Vệ quốc Đại vương, cương vị Tể tướng, nắm giữ mọi quyền lực của triều đình. Người trực tiếp tổ chức và điều hành công việc kiến tạo là Thượng thư bộ lại Thái sử lệnh Đỗ Tỉnh (có sách chép Mẫn). Hồ Quý Ly xây thành mới ở động An Tôn (nay thuộc địa phận các xã Vĩnh Long, Vĩnh Tiến, huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hóa), làm kinh đô mới với tên Tây Đô, nhằm buộc triều Trần dời đô vào đấy trong mục tiêu chuẩn bị phế bỏ vương triều Trần. Tháng 3 năm Canh Thân (26-3 đến 24-4-1400) vương triều Hồ thành lập (1400-1407) và Tây Đô là kinh thành của vương triều mới, thành Thăng Long đổi tên là Đông Đô vẫn giữ vai trò quan trọng của đất nước. Vì vậy thành Tây Đô được dân gian quen gọi là Thành Nhà Hồ. Hồ Quý Ly từ khi nắm quyền lực của triều Trần cho đến khi sáng lập vương triều mới đã ban hành và thực thi một loạt chính sách cải cách về các mặt chính trị, kinh tế, tài chính, văn hóa, giáo dục nhằm khắc phục cuộc khủng hoảng của chế độ quân chủ cuối triều Trần, củng cố chính quyền trung ương và chuẩn bị cho cuộc kháng chiến chống Minh. Trong lịch sử chế độ quân chủ Việt Nam, Hồ Quý Ly là một nhà cải cách lớn với một hệ thống chính sách và biện pháp khá toàn diện, táo bạo. Trong cải cách ông biểu thị tinh thần dân tộc cao, ý tưởng canh tân mạnh mẽ, phê phán cả Khổng Tử và Tân Nho giáo, nêu cao tính thực tiễn và hiệu quả. Thành Nhà Hồ được xây dựng và tồn tại trong những biến động cuối thế kỷ XIV đầu thế kỷ XV, gắn liền với sự nghiệp của nhà cải cách lớn Hồ Quý Ly và vương triều Hồ.

Theo chính sử, thành được xây dựng rất khẩn trương, chỉ trong 3 tháng. Đối chiếu với quy mô to lớn của tòa thành thì đây là một đặc điểm quan trọng, có thể là một kỷ lục trong lịch sử kinh thành của Việt Nam. Dĩ nhiên, có lẽ đó là thời gian tập trung hoàn tất những công trình chủ yếu, quan trọng bậc nhất là tòa thành đá giữ vai trò như Hoàng thành, còn các cung điện, rồi La thành phòng vệ bên ngoài, đàn Nam Giao... còn được tiếp tục cho đến năm 1402. Vì vậy năm 1398 Hồ Quý Ly cho xây cung Bảo Thanh (hay Ly Cung ở xã Hà Đông, huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hóa) để vua Trần Thuận Tông ở và ngày 15 tháng 3 năm Mậu Dần (ngày 2-4-1398) nhà vua bị ép nhường ngôi cho Thái tử An (Thiếu đế) cũng tại đây, rồi sau nhà vua mới về ngự điện ở Tây Đô.

Kết quả điều tra khảo sát và đo đạc của các nhà khảo cổ học cho biết thành Tây Đô quy mô lớn, riêng Hoàng thành hình gần vuông, mỗi cạnh trên dưới 800m và chu vi trên 3,5km. Thành phía ngoài xây bằng đá, bên trong xây bằng đất đầm nện chắc, mở bốn cửa theo bốn hướng nam, bắc, đông tây. Tường thành đá bên ngoài xây bằng những khối đá nặng trung bình 10 tấn - 16 tấn, có khối nặng đến trên 26 tấn, được đẽo gọt khá vuông vắn và lắp ghép theo hình chữ công tạo nên sự liên kết kiên cố. Đất đắp bên trong thoai thoải dần. Thành qua thời gian trên 6 thế kỷ đã bị bào mòn và có chỗ bị sạt lở, nhưng di tích còn lại vẫn dày khoảng 4m - 6m, chân thành rộng khoảng trên 20m. Bốn cửa thành xây theo kiểu vòm cuốn, bằng đá, riêng cửa Nam là cửa chính có ba cổng ra vào, dài trên 34m, cao hơn 10m. Theo các nhà khảo cổ, khối lượng đá xây dựng ước tính trên 25.000m3, khối lượng đất đắp trên 100.000m3. Đó là chưa nói đến hào bao quanh thành cho đến nay vẫn còn có đoạn rộng khoảng 10m - 20m và La thành bảo vệ vòng ngoài. Theo sử liệu, trên thành còn xây tường bằng gạch mà khảo cổ học đã phát hiện khá nhiều, trên nhiều viên gạch còn khắc tên đơn vị các làng xã được điều động về xây thành. Ngoài ra còn nhiều kiến trúc khác, trong đó đàn Nam Giao xây trên sườn phía tây nam núi Đốn Sơn bằng đá quy mô lớn.

Thành Nhà Hồ là một kiến trúc kinh thành quy mô lớn, đặc biệt Hoàng thành và đàn Nam Giao. Giá trị độc đáo bậc nhất của Thành Nhà Hồ là tòa kinh thành xây bằng đá rất bền vững và kiến cố. Biết bao vấn đề đặt ra cần lời giải đáp như nguồn đá, cách thức đẽo gọt theo kích thước được tính toán phù hợp với cấu trúc và thiết kế tòa thành, phương tiện vận chuyển, phương pháp lắp ghép và xây dựng... Tất cả nói lên một kỳ tích của con người, tài năng tổ chức, điều hành của công trình sư và lao động sáng tạo của các lớp dân phu, thợ thủ công các nghề làm đá, nung gạch ngói, xây dựng và trang trí... Trên lãnh thổ Việt Nam và phương Đông có nhiều kiến trúc bằng đá, nhất là các pháo đài, đến miếu, tượng đài, lăng mộ..., nhưng Thành Nhà Hồ là kinh đô duy nhất xây dựng chủ yếu bằng đá lớn rất hiếm trên thế giới.

Năm 1407, Thành Nhà Hồ bị thất thủ trước cuộc xâm lăng của quân Minh. Tuy thời gian tồn tại với vai trò kinh đô ngắn ngủi nhưng công việc dinh tạo, xây thành, đào hào, dựng cung điện, lập miếu đàn, mở mang đường sá, phố phường và chợ búa, đã nhanh chóng đưa khu vực Tây Đô trở thành một trung tâm chính trị quốc gia, một khu vực phồn thịnh của đất nước. Thành Nhà Hồ lại được xây dựng trên vị trí đầu mối giao thông thủy bộ, vừa nằm trên con đường bộ "thượng đạo" chạy từ thành Thăng Long vào đến biên giới phía nam lúc đó giáp Champa, vừa bên hai dòng sông lớn là sông Mã và sông Chu nối miền đồng bằng ven biển với miền núi rừng phía tây và hệ thống sông đào được khai mở từ thời tiền Lê, tiếp tục qua thời Lý, Trần đến Hồ theo hướng bắc nam. Địa hình nằm giữa vùng đồng bằng giáp với miền núi rừng nên cảnh quan thiên nhiên đa dạng, địa thế lợi hại cho một căn cứ quân sự. Sự kiên cố của tòa thành cùng với những điều kiện giao thông, địa thế tự nhiên đó đã tạo nên sức sống và sự trường tồn của kiến trúc. Trong hai mươi năm Minh thuộc (1407-1427), đây là căn cứ quân sự của quân Minh và cũng là nơi đã diễn ra nhiều cuộc giao tranh, kết thúc bằng thắng lợi của nghĩa quân Lam Sơn bao vây và buộc đối phương phải đầu hàng. Trong thời Nam - Bắc triều (1533-1592), Thành Nhà Hồ cũng là nơi chứng kiến nhiều cuộc chiến đấu giữa quân Mạc và quân Lê. Khi đã làm chủ vùng Thanh Hóa, Thành Nhà Hồ không những là một căn cứ quân sự của chính quyền Lê - Trịnh mà còn là nơi đã tổ chức kỳ thi Hương năm 1562 ở Cửa Nam thành. Trong suốt thời Lê Trung hưng và thời Tây Sơn, Thành Nhà Hồ vẫn được sử dụng như một pháo đài quân sự trong phòng thủ và tấn công khi có giao tranh. Tuy mất vai trò kinh đô nhưng Thành Nhà Hồ vẫn sừng sững, uy nghi như một tòa thành quân sự kiên cố trong thời gian dài. 

Khu vực Thành Nhà Hồ nằm giữa một không gian rộng lớn, xóm làng thưa thớt và chưa bị sức ép nhiều của dân số và đô thị hóa. Nhờ đó, điều may mắn là tuy các kiến trúc cung điện, tường gạch bên trên thành cùng các bộ phận bằng gạch, gỗ bị sụp đổ, hủy hoại và tòa thành cũng không tránh khỏi có phần bị sạt lở, nhưng gần như tổng thể kiến trúc bằng đá vẫn "trơ gan cùng tuế nguyệt". Những di tích còn được bảo tồn trên mặt đất đã rất quý, nhưng trong lòng đất Thành Nhà Hồ chắc chắn còn chứa đựng một kho tàng di tích, di vật vô cùng quý giá.

Từ năm 2004 đến nay, khảo cổ học đã tiến hành một số đợt điều tra thám sát, thăm dò và khai quật làm xuất lộ các dấu tích cung điện, miếu đàn cùng hàng ngàn di vật phản ánh rõ hơn quá trình xây dựng và kiến trúc của kinh đô nước Đại Việt những năm cuối thời Trần và của nước Đại Ngu thời nhà Hồ. Nhờ những phát hiện khảo cổ học này, giá trị của khu di tích càng được chứng thực và cung cấp nhiều cứ liệu khoa học để làm sáng tỏ dần những điều bí ẩn về quy hoạch, cấu trúc đô thành và phương thức, kỹ thuật kiến trúc. Gần đây khảo cổ học đã phát hiện ra di tích công trường khai thác đá với những khối đá qua các công đoạn ghè đẽo tại núi An Tôn và vài núi gần thành.

Tất nhiên công việc nghiên cứu thành Nhà Hồ còn phải tiếp tục, mà vai trò chủ yếu thuộc về khảo cổ học. Tuy nhiên kết quả nghiên cứu và phát lộ cho đến nay cần sớm được công bố để cung cấp tư liệu cho các nhà khoa học trong nghiên cứu nâng cao thêm nhận thức về giá trị của di sản và cho các nhà quản lý trong quy hoạch bảo vệ và phát huy giá trị di sản. Cùng với công việc nghiên cứu và công bố kết quả nghiên cứu, nhiệm vụ cấp bách đặt ra là làm sao vừa quản lý, bảo vệ tốt toàn bộ khu di tích, nhất là các di tích mới phát lộ, vừa tổ chức tốt việc tham quan để bảo đảm quyền hưởng thụ của cộng đồng, của khách tham quan trong nước và quốc tế, quảng bá giá trị di sản văn hóa dân tộc.

Trên cơ sở kết quả nghiên cứu xác nhận tính toàn vẹn, tính nguyên gốc và những giá trị mang ý nghĩa toàn cầu, năm 2009, Thành Nhà Hồ đã được lập hồ sơ đề cử Di sản văn hóa thế giới. Ngày 27/6/2011, di sản quý giá này đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa thế giới. Tin vui đó càng khẳng định giá trị đích thực của Thành Nhà Hồ trong danh mục các di sản văn hóa của nhân loại và càng nâng cao trọng trách tiếp tục nghiên cứu, bảo tồn và phát huy giá trị di sản không chỉ của Thanh Hóa mà của cả nước trong trách nhiệm trước thế giới theo Công ước Di sản Thế giới của UNESCO.

GS. NGND. Phan Huy Lê

(Nguồn: Tạp chí Khảo cổ học số 2, 2012)

Khánh Hòa là một tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ Việt Nam, có phần lãnh thổ trên đất liền nhô ra xa nhất về phía Biển Đông. Ngoài phần lãnh thổ trên đất liền, Khánh Hòa còn có vùng biển, vùng thềm lục địa, các đảo ven bờ và huyện đảo Trường Sa. Nằm ở đoạn cuối của gờ núi nam Trường Sơn, do vậy cấu trúc địa hình Khánh Hòa chủ yếu là dạng địa hình miền núi, bán sơn địa. Núi bao bọc ba phía tạo thành một vòng cung lớn, lồi về phía tây, lõm về phía đông, ôm lấy hai cánh đồng duyên hải nhỏ hẹp, núi non chiếm trên 70% diện tích, còn lại là đồng bằng. Cao trình biến đổi mạnh từ 100m đến 1.000m, vì vậy, nhiều nơi không có miền trung du chuyển tiếp như ở một số tỉnh miền núi Bắc Bộ. Đồng bằng Khánh Hòa nhỏ hẹp và bị chia cắt bởi các dãy núi đâm ra biển. Bờ biển có nhiều loại khác nhau như bờ biển đá, bờ biển cát, bờ biển vũng, vịnh. Dọc bờ biển có nhiều vũng, vịnh, bãi triều, bãi cát trắng. Khánh Hòa cũng là tỉnh có nhiều sông ngòi, nhưng đều ngắn và dốc.

Nghiên cứu về không gian phân bố di tích khảo cổ giai đoạn tiền sử và sơ sử ở Khánh Hòa trong những năm qua có thể nhận thấy sự phân bố các di tích có sự liên quan mật thiết với địa hình tự nhiên.

Trên địa bàn Khánh Hòa đến nay đã phát hiện gần 40 địa điểm là di tích khảo cổ và khu vực có dấu hiệu di tích khảo cổ giai đoạn tiền sử và sơ sử, phân bố theo địa bàn như sau: huyện Cam Lâm 11 địa điểm, thành phố Cam Ranh 15 địa điểm, huyện Diên Khánh 1 di tích văn hóa Sa Huỳnh, thành phố Nha Trang 3 địa điểm, huyện Vạn Ninh 6 địa điểm, huyện Khánh Sơn 2 địa điểm, huyện đảo Trường Sa 1 địa điểm. Các di tích tiền sơ sử ở Khánh Hòa đều nằm bám theo các vũng vịnh biển lớn như vịnh Cam Ranh (các di tích ở huyện Cam Lâm và thành phố Cam Ranh), vịnh Nha Trang và vịnh Vân Phong (huyện Vạn Ninh). Trong đó, tuyệt đại đa số di tích tập chung ở khu vực vịnh Cam Ranh, trong đó có những di tích tiêu biểu như: Hòa Diêm, Xóm Cồn, Văn Tứ Đông, Gò Điệp, Vĩnh Hải… Khu vực các huyện miền núi Khánh Sơn, Khánh Vĩnh và giáp núi như thị xã Ninh Hòa, miền núi huyện Vạn Ninh hầu như không thấy sự xuất hiện của di tích khảo cổ.

Điểm qua hệ thống di tích có thể thấy chỉ riêng ở khu vực vịnh Cam Ranh đã tập chung 26/40 địa điểm khảo cổ tiền sơ sử phân bố dày đặc bao quanh bờ vịnh tạo thành hình móng ngựa ở khu vực huyện Cam Lâm và kéo dài theo hai bên bờ vịnh xuống đến thành phố Cam Ranh. Lý giải điều này không khó bởi trong môi trường khá hoang sơ, với nối sống và phương thức kinh tế khai thác tự nhiên, các nhóm cư dân cổ hầu như đều phụ thuộc hoàn toàn vào môi trường tự nhiên. Môi trường tự nhiên ở vùng ven vịnh biển với các yếu tố thuận lợi như gần biển, gần rừng, không gian sống thoáng đãng là một không gian cực kỳ thuận lợi cho sự sinh sống của các nhóm người cổ. Trong khi đó, ở phía trong các vùng đồng bằng trũng thời gian này mới đang trong quá trình thành tạo, lầy lội, ẩm ướt không thuận lợi cho cư trú. Tại đây các nhóm cư dân cổ có thể triển khai phương thức khai thác biển như đánh bắt các loại cá gần bờ và xa bờ, thu lượm các loài nhuyễn thể biển, nhưng đồng thời vẫn có thể triển khác các hoạt động kinh thế khai thác rừng như săn bắt (bắn) các loài thú và hái lượm các loại rau quả. Mặt khác phương thức hoạt động kinh tế nông nghiệp dạng như những nhóm cư dân ở vùng đồng bằng có thể cũng được các nhóm cư dân ở đây triển khai tại vùng đồng bằng trũng Cam Lâm - Cam Ranh.

Nhìn chung, do các đặc điểm địa hình, địa mạo, khí hậu, sông ngòi… quy định nên ở khu vực ven biển Khánh Hòa, ngay từ thời tiền sơ sử là một vùng đất khá trù phú, thuận lợi cho con người sinh sống và triển khai các phương thức kinh tế khai thác tự nhiên. Đây là nơi có nguồn lợi thủy hải sản dồi dào, dễ dàng khai thác, đánh bắt chỉ bằng các loại công cụ thô sơ. Bên cạnh đó là các doi dát cổ nằm phân bố dọc bờ biển, xung quanh được bao bọc bởi các vùng đầm phá, vũng vịnh là nơi rất thuận lợi cho việc định cư sinh sống của con người ở giai đoạn bình minh của lịch sử. Ngược lại với vùng ven biển, khu vực đồng bằng và miền núi Khánh Hòa có địa hình rất hiểm trở, giao thông đi lại khó khăn, không thuận lợi cho việc định cư và sinh sống. Do đó, di tích khảo cổ phân bố ở những khu vực này rất hiếm và hầu như chỉ là những vết tích rất mờ nhạt.

(Tác giả: Nguyễn Ngọc Quý)

(Nguồn: Những phát hiện mới về khảo cổ học năm 2013)

Nằm trong chương trình hợp tác nghiên cứu các mô hình kiến trúc giữa Nhật Bản và Trung tâm Nghiên cứu Kinh thành. Tháng 2 năm 2011, chúng tôi đã có dịp lên khảo sát thực địa di tích Bến Lăn, xem xét các vết tích kiến trúc được bảo tồn hiện trạng, tham khảo tư liệu các kết quả nghiên cứu khảo cổ học của di tích.

Di tích chùa Bến Lăn thuộc xã Tân Lĩnh, huyện Lục Yên, tỉnh Yên Bái, có tọa độ 104042’30” kinh độ Đông, 2207’22” vĩ độ Bắc. Từ năm 2005 đến 2008 đã trải qua 4 lần khai quật đã xuất lộ di tích kiến trúc chùa nằm trong khuôn viên có diện tích 6.713m2 với mặt bằng gồm: dấu tích kiến trúc trung tâm với 16 móng trụ, nền được đắp bằng đất sét đồi; 5 di tích kiến trúc nằm hai bên kiến trúc trung tâm, sát với tường bao; 14 ngôi tháp phân bố đăng đối hai bên trục thần đạo; tường bao được xây dựng bằng đá dày 1,5m. Các nhà nghiên cứu đánh giá, đây là mặt bằng hoàn chỉnh của ngôi chùa tiêu biểu thuộc thời Trần.

Qua nghiên cứu, khảo sát trên thực địa, chúng tôi xin đưa ra ý kiến về mặt bằng tổng thể của di tích Bến Lăn như sau, tính từ phía Nam theo trục “thần đạo”.

- Nền di tích: Trên mặt bằng tổng thể gồm có 3 cấp nền, cấp nền ngoài cùng phía Nam thấp nhất, có dấu tích của 10 ngôi tháp. Cấp nền thứ 2 có dấu tích của 2 ngôi tháp chính và các công trình kiến trúc, nổi bật ở cấp nền này là kiến trúc trung tâm với 16 móng trụ được tìm thấy, ngăn cách giữa cấp nền 1 và 2 là bức tường đá hiện vẫn còn quan sát được ở phía Đông. Cấp nền 3 cao nhất, nằm bên ngoài phía Bắc của hệ thống tường bao, chính giữa trục “thần đạo” có bậc thềm đá dẫn lên, tuy nhiên ở cấp nền này, các nhà nghiên cứu đã tiến hành đào các rãnh thăm dò nhưng chưa tìm được dấu tích kiến trúc.

- Di tích kiến trúc trung tâm: đã xác định được mặt bằng gồm 16 móng trụ, trong đó có 4 móng trụ phân bố tạo thành mặt bằng chính của kiến trúc với diện tích 30,36m2 (chiều Bắc – Nam là 4,6m; chiều Đông – Tây là 6,6m). Các móng trụ còn lại có kích thước nhỏ hơn thuộc hệ thống các cột hiên. Bó nền của kiến trúc được xây dựng bằng ngói, sỏi, có chèn các mảnh gạch vỡ. Hai bên của kiến trúc trung tâm có 5 công trình kiến trúc khác, đó có thể là các công trình phụ trợ phục vụ cho các hoạt động tôn giáo của kiến trúc chính.

- Di tích tường bao: có chu vi 640,4m với diện tích 6.713,6m2, thân tường được xây dựng bằng đá rộng 1,5m. Phía Bắc của khuôn viên rộng hơn phía Nam, cạnh phía Nam ngắn hơn cạnh phía Bắc, dài khoảng 55m. Cạnh phía Bắc dài khoảng 60m. Cạnh phía Tây chạy thẳng, song song với đường đi, dài khoảng 88,4m. Cạnh phía Đông chạy xiên chéo, dài bằng với cạnh phía Tây. Trên bờ cạnh Bắc, nằm thẳng với trục “thần đạo” có dấu tích 3 bậc thềm bằng đá rộng 0,4m, dài 1,2m dẫn lên công trình kiến trúc ở cấp nền thứ 3.

Tại kinh đô Silla của Hàn Quốc, đã phát hiện và khai quật di tích chùa Tứ Đại Thiên vương, niên đại thuộc thế kỷ 6 – 10, bình đồ của ngôi chùa này có tính chất khá giống với di tích chùa Bến Lăn. Các công trình kiến trúc phía sau chùa chính là nơi giảng đạo và học tập, và nơi ở của các nhà sư và tăng ni.

Như vậy, mặt bằng hiện trạng di tích Bến Lăn có thể thấy:

1/ Mặt bằng di tích chùa chính và các công trình kiến trúc phụ trợ trong phạm vi tường bao đã được làm rõ, với điểm nổi nét là công trình kiến trúc trung tâm với 16 móng trụ và bó nền.

2/ Dấu tích kiến trúc nằm về phía Bắc của tường bao, thuộc cấp nền 3, có đường dẫn lên vẫn chưa được làm rõ. Đó có thể là nơi giảng dạy và học tập đạo pháp, và nơi ở của các nhà sư và tăng ni. Tại cấp nền này, trên mặt bằng hiện trạng, có một lớp đất màu nâu vàng nhạt, khá thuần, đây có thể là lớp đất đắp nền của di tích kiến trúc. Các dấu tích trên mặt nền có thể đã bị san gạt vào năm 1970 để làm trường học. Trong quá trình san gạt đã phát hiện được nhiều di vật.

Do vậy, chúng tôi kiến nghị tiếp tục khai quật làm xuất lộ các công trình kiến trúc ở cấp nền 3 nhằm làm rõ toàn bộ bình đồ tổng thể của di tích chùa Bến Lăn. Qua đó có thể phục dựng lại toàn bộ mặt bằng tổng thể của di tích phục vụ cho việc thăm quan, nghiên cứu. Đây sẽ là địa điểm du lịch tôn giáo hấp dẫn của vùng Tây – Bắc.

Phạm Văn Triệu