Súng bắn X quang giúp các nhà nghiên cứu xác định chính xác nguồn gốc của gốm được tìm thấy trên tàu cổ đắm

Khoảng 800 năm trước, một con tàu đã chìm ở biển Java ngoài khơi bờ biển của các đảo Java và Sumatra, Indonesia

Không có hồ sơ văn bản nào cho biết con tàu đã đi đâu hoặc xuất phát từ đâu, manh mối duy nhất là cấu trúc bị phân rã chủ yếu của tàu và hàng hóa của nó, được phát hiện dưới đáy biển vào những năm 1980. Kể từ khi phục dựng xác tàu đắm vào những năm 1990, các nhà nghiên cứu quốc tế đã cùng nhau  hợp tác nghiên cứu tàu đắm biển Java coi đó là một phần của thế giới. Trong một nghiên cứu mới trên Tạp chí Khoa học Khảo cổ, các nhà khảo cổ học đã chứng minh một phương pháp  mới cho biết đồ gốm của con tàu ban đầu đến từ đâu: bằng cách bắn gốm  bằng súng X-quang.
 
                                                              

Gốm trong bộ sưu tập tàu đắm biển Java của bảo tàng Field đang được phân tích bới máy huỳnh quang tia X.  Ảnh được chụp bởi Kate Golembiewski.

 

Thật đáng ngạc nhiên khi chúng ta có thể xác định chính xác khu vực sản xuất vật liệu từ một vụ đắm tàu 800 năm tuổi, theo  Wenpeng Xu, người đứng đầu nghiên cứu trên, sinh viên tốt nghiệp trường  đại học Iilinois,  Chicago, người đã tham gia chương trình tốt nghiệp chuyên ngành Nhân Chủng học  với Bảo tàng Field.
“Nó giúp chúng tôi  hiểu chi tiết về các mối quan hệ thương mại, việc biết cách con người tương tác trong quá khứ là rất quan trọng để chúng ta hiểu về hiện tại.”
Bảo tàng Field là nơi ước tính 7.500 mảnh hàng hóa được phục dựng từ tàu đắm, bao gồm 60 mảnh gốm được phân tích trong nghiên cứu này: bát và hộp làm bằng sứ được phủ trong một lớp men màu trắng xanh được gọi là qingbai. Dựa trên kiểu dáng của đồ gốm, các nhà khoa học biết rằng nó đến từ miền đông nam Trung Quốc, nhưng chỉ riêng kiểu dáng là chưa đủ để xác định  chính xác nguồn gốc mảnh vì nhiều lò nung tạo ra những mảnh tương tự nhau. Bằng cách so sánh các thành phần hóa học của gốm từ  tàu đắm và từ các lò nung khác nhau ở Trung Quốc, các nhà nghiên cứu đã có thể xác định chính xác hơn nơi gốm được sản xuất
Gốm ở các di chỉ  khác nhau có thành phần hóa học khác nhau do sự thay đổi của các yếu tố có trong đất sét vùng đó hoặc trong các công thức mà thợ gốm sử dụng để trộn đất sét của họ. Nếu một mảnh gốm của tàu đắm khớp với đồ gốm tìm thấy tại một địa điểm khảo cổ, thì dự đoán khá an toàn rằng đồ gốm có nguồn gốc từ địa điểm đó. “Mỗi di chỉ lò nung sử dụng nguyên liệu và thành phần riêng cho đất sét, đó là cái tạo nên dấu vấn tay độc nhất cho mỗi mẫu”,  Xu giải thích. “ Nếu dấu vân tay của mẫu khớp với dấu vân tay của lò nung, thì rất có thể đó là nơi  sản xuất ra mẫu đó.” Đây là nơi mà súng X-quang can thiệp.
 
Lisa  Niziolek,  nghiên cứu viên Bảo tàng Field và là đồng tác giả của nghiên cứu trên cho biết, “Chúng tôi đã sử dụng một máy dò huỳnh quang tia X xách tay. Nó trông rất giống một khẩu súng bắn tia. Khoa học đằng sau phân tích thành phần rất phức tạp, nhưng Niziolek đã đánh bại nó: “Bạn  đang bắn tia X vào một chất liệu mà bạn quan tâm. Nó kích thích các nguyên tử của chất liệu đó. Năng lượng bắn ra ngoài, điều này cho phép đo năng lượng đó. Các yếu tố khác nhau có các kí hiệu năng lượng bắn ra  khác nhau.”
Biết được nguồn gốc chính xác của hàng hóa trên tàu cho thấy quy mô và sự phức tạp của các mạng lưới thương mại tại thời điểm đó. Các đồ gốm trong nghiên cứu này đã được sản xuất cách  nơi con tàu chìm hơn 2.000 dặm – xấp xỉ khoảng cách giữa New York và Las Vegas.
 “Một vấn đề quan trọng nổi bật đó là tàu đắm cho chúng ta biết rằng có những mạng lưới thương mại khổng lồ trong thế kỷ 12 và 13.” Chuyên gia nhân chủng bảo tàng Field và là đồng tác giả nghiên cứu, Gary Feinman nói. “Chúng tôi được dạy để liên kết các mạng lưới thương mại rộng lớn với người châu Âu như Magellan và Marco Polo, nhưng người châu Âu không là một phần lớn của mạng lưới đi từ châu Á đến châu Phi này. Toàn cầu hóa không chỉ là một hiện tượng gần đây. Nó không chỉ là tập trung ở châu Âu,  không chỉ gắn liền với chủ nghĩa tư bản hiện đại. Thế giới cổ đã được kết nối với nhau nhiều hơn mọi người nghĩ.”
Niziolek cho biết “Mọi người thường coi các vụ đắm tàu là các hộp thời gian, nhưng tàu đắm biển Java còn ý nghĩa hơn thế”.  “Một hộp thời gian đại diện cho một khoảnh khắc đóng băng đúng lúc, nhưng điều đó bỏ qua cách các kết quả trên tiết lộ những mạng lưới kinh tế xã hội thay đổi và rộng lớn này.”
Feinman đồng ý: “Gần như đối lập với một hộp thời gian đẹp, bị bao bọc, nó giống như một cửa sổ mở ra một chân trời rộng và cho chúng ta biết vật liệu đó đã lên con tàu này như thế nào trước khi chìm.”
                                                                                                                                                                                                                                                             Người dịch: Minh Trần
Nguồn (https://www.heritagedaily.com/2019/02/x-ray-gun-helps-researchers-pinpoint-the-origins-of-pottery-found-on-ancient-shipwreck/122667)