Khai quật di chỉ gò Dền Rắn: Kết quả và “điềm lành” thú vị

Cuộc khai quật khảo cổ học ở gò Dền Rắn nhằm nghiên cứu và di dời các di tích, di vật trước khi xây dựng các công trình của khu đô thị, bổ sung hiện vật cho Bảo tàng Hà Nội và góp thêm tư liệu nghiên cứu Hà Nội thời tiền - sơ sử. Ở đây, các nhà khảo cổ đã thu đươc nhiều kết quả thú vị.
Dòng chảy văn hóa liên tục và lần đầu tiên tìm thấy nguyên liệu luyện kim

Trong địa tầng của di chỉ Dền Rắn đã phát hiện nhiều dấu tích sinh hoạt hằng ngày như: Các hố đất đen, hố cột, cụm gốm... của con người kéo dài từ thời tiền Đông Sơn đến hậu Đông Sơn. Các nhà khảo cổ đã thu được hơn 1.700 hiện vật các chất liệu đá, đồng, gốm, gỗ, xương, sắt và hơn 0,5 tấn đá nguyên liệu và mảnh tước, cùng hơn 1,5 tấn mảnh gốm và đất nung. Các hiện vật có loại hình khá phong phú: Công cụ sản xuất (rìu, dao, kim, lưỡi câu…), vũ khí (mũi lao, dao/giáo) và các hiện vật khác (mũi nhọn, thanh đồng, dây đồng, mảnh tiền đồng...). Cuộc khai quật đã làm xuất lộ 14 mộ táng, đều là mộ huyệt đất, trong đó, có đến 12 mộ thuộc văn hóa Đông Sơn giai đoạn muộn chứng minh rằng khu vực Dền Rắn là một khu mộ của cư dân, thuộc giai đoạn muộn của văn hóa Đông Sơn và hậu Đông Sơn.

Có 11 dấu tích lò luyện kim đã được phát hiện trong khu vực khai quật. Các di tích lò đúc được phát hiện là các cụm đất nung lớn bị sập đổ với nhiều mảng tường lò được tạo khối hộp chữ nhật rắn chắc màu đỏ cam. Cho đến nay, gò Dền Rắn là di tích thứ sáu phát hiện đầy đủ bộ dụng cụ đúc đồng cùng các địa điểm khác là Thành Dền (Mê Linh, Hà Nội), Đồng Đậu (Yên Lạc, Vĩnh Phúc), Vườn Chuối, Đình Tràng (Hà Nội) và Đại Trạch (Bắc Ninh). Đặc biệt, cuộc khai quật đã phát hiện khá nhiều mảnh quặng sunfur nhiều kích thước. Đây là di chỉ đầu tiên tìm thấy quặng nguyên liệu của quá trình luyện kim, mở ra cơ hội để các nhà khảo cổ nghiên cứu sâu về kỹ thuật luyện - đúc kim loại thời Tiền Đông Sơn.

Các kết quả nghiên cứu sơ bộ cho biết: Tầng văn hóa ở khu vực này thuần nhất và những di vật khảo cổ, đặc biệt là đồ gốm khẳng định ở đây có sự tiếp nối và diễn biến liên tục từ giai đoạn sớm văn hóa Đồng Đậu cho đến giai đoạn muộn văn hóa Gò Mun, cách ngày nay 3.300 - 2.800 năm và giai đoạn xuất hiện mộ táng Đông Sơn và hậu Đông Sơn nằm trong khoảng từ thế kỷ I đến thế kỷ III-IV, Công nguyên. Qua tư liệu địa tầng và di tích và di vật thu được, bước đầu có thể nhận định giai đoạn cư trú ở di chỉ Dền Rắn có nhiều điểm tương đồng với diễn biến văn hóa từ giai đoạn Đồng Đậu sớm đến Gò Mun muộn ở một số di chỉ tiêu biểu phân bố trên đất Hà Nội như Vườn Chuối, Thành Dền, Đình Tràng… có niên đại trong khoảng thời gian từ 3.300 - 2.800 năm cách ngày nay.

“Điềm lành” trước năm Tân Sửu

Đặc biệt hơn, cuộc khai quật đã phát hiện một vật đeo được làm từ chất liệu đá nephrite, màu vàng loang trắng, tạo dáng hình đầu trâu. Hiện vật được chế tác khá tinh vi, được mài kỹ toàn bộ. Mặt sau, phần sống đeo là một đường gờ nổi kéo dài từ miệng lên đầu, có hai lỗ xỏ thông nhau chạy bên dưới gờ nổi. Ở mặt trước, phần gốc gốc sừng trâu được nối với nhau bằng một rãnh hình chữ V với đỉnh hướng lên trên. Phần mũi trâu có dạng hình trụ. Phần miệng trâu gồm hai rãnh nhỏ chạy song song với nhau, dài 0,5 cm. Kích thước xinh xắn - dài nhất (từ đỉnh sừng trâu xuống miệng) 2,06 cm, dài từ đỉnh đầu trâu xuống miệng 1,55 cm, rộng 2,18 cm, dày 0,74 cm.

 
Vật đeo hình đầu trâu tìm được ở di chỉ khảo cổ học Dền Rắn. 

Hiện vật này rất giống trang sức hình đầu trâu đã được phát hiện trong lớp văn hóa Gò Mun từ đợt khai quật năm 1971, tại di chỉ Đình Tràng (Đông Anh, Hà Nội). Các nhà nghiên cứu rất thích thú coi việc tìm được hiện vật này như “điềm lành” trước thềm năm Tân Sửu 2021.

Công việc “hậu khai quật” còn tiếp tục

Gò Dền Rắn đã được khai quật 500m2 trước khi giải phóng mặt bằng xây dựng khu đô thị theo đúng Luật Di sản Văn hóa. Các nhà khoa học đề nghị UBND TP Hà Nội và Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội cho phép di dời di tích, di vật đã khai quật, giải phóng mặt bằng xây dựng khu đô thị cho Tổng Công ty CP Thương mại xây dựng. Sau khai quật, di dời còn cần có phương án chỉnh lý và cả nguồn kinh phí để chỉnh lý di tích, di vật. Việc nghiên cứu chỉnh lý khối tư liệu vật thật khổng lồ này là việc làm rất cần sự phối hợp giữa các cơ quan liên quan.