Hội thảo Báo cáo phương án di dời di tích tại di chỉ khảo cổ Vườn Chuối

Ngày 18/10/2024, tại Di chỉ khảo cồ học Vườn Chuối - thôn Lai Xá, xã Kim Chung, huyện Hoài Đức, thành phố Hà Nội, đoàn công tác khai quật khảo cổ học đã báo cáo sơ bộ những kết quả khai quật và báo cáo phương án di dời di tích, di vật ở phía Tây gò Vườn Chuối.
Thực hiện Quyết định số 520/QĐ-BVHTTDL ngày 06/03/2024 của Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch về việc khai quật khảo cổ tại phía Tây gò Vườn Chuối - từ cuối tháng 3/2024, Viện Khảo cổ học đã phối hợp với Bảo tàng Hà Nội, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia Hà Nội và các cơ quan liên quan tiến hành khai quật với tổng diện tích 6.000m².

Cuộc khai quật phía tây Di chỉ Vườn Chuối đã triển khai 60 hố khai quật, mỗi hồ có diện tích 100m², và bước đầu đã có những phát hiện quan trọng:

Thứ nhất, Phát hiện mặt bằng khu cư trú thời tiền Đông Sơn.
Di tích nằm ở vị trí cao nhất của gò Vườn Chuối, cấu trúc hình lòng chảo với rìa ngoài cao hơn bên trong khoảng 0,5m. Nhận định ban đầu về sự hình thành di tích có thể người xưa lợi dụng địa hình dương là những gò đất tự nhiên cũng như những địa hình âm dưới chân gò và giữa các gò và đã vượt thổ ở khu vực xung quanh tạo khu cư trú ở bên trong và một vòng hào bảo vệ rộng khoảng 10m và sâu khoảng 2,5 - 3m bao quanh bên ngoài. Di tích có chiều dài bắc - nam khoảng 90m, rộng đông - tây 35m và còn tiếp tục mở rộng sang phía đông di chỉ. Đất đắp là đất sét màu nâu vàng thường thấy trên các gò đất tự nhiên ở khu vực này. Bên trong di tích là dấu tích các giai đoạn văn hoá Tiền Đông Sơn. Sườn ngoài của di tích là nơi chôn cất người chết, ở góc tây bắc mật độ chôn cất rất cao tạo thành một bãi mộ tiền Đông Sơn nằm tập trung với ít nhất hai giai đoạn cắt phá nhau.

Khả năng di tích được hình thành trong giai đoạn Phùng Nguyên muộn - Đồng Đậu sớm, là lớp cư dân đầu tiên đến cư trú ở khu vực này. Đây là phát hiện rất quan trọng trong lịch sử nghiên cứu thời đại Kim khí ở miền Bắc Việt Nam, giúp chúng ta có những hiểu biết rõ hơn về cách thức xử lý các không gian cư trú nhằm ứng phó với những hiểm nguy từ môi trường tự nhiên cũng như xã hội cổ đại. Đồng thời, việc xây dựng công trình quy mô như trên cũng phần nào phản ánh về một xã hội có tổ chức và phân công lao động ở trình độ khá cao.
Thứ hai, làm rõ khu mộ táng có niên đại kéo dài từ giai đoạn Phùng Nguyên muộn - Đồng Đậu sớm đến giai đoạn muộn của văn hoá Đông Sơn.
Đến nay đã phát hiện hơn 70 mộ táng tiền Đông Sơn và 40 mộ táng Đông Sơn, chia thành 2 giai đoạn mộ Đông Sơn sớm và mộ Đông Sơn muộn. Trong đó, một đặc điểm quan trọng là mộ táng tiền Đông Sơn có tục nhổ răng cửa ở người trưởng thành nhưng đến giai đoạn văn hóa Đông Sơn thì không còn thấy tục lệ này.
Hệ thống di cốt trong các mộ táng thuộc các giai đoạn khác nhau vẫn còn được bảo tồn khá tốt, hứa hẹn sẽ đưa đến những hiểu biết sâu hơn khi triển khai nghiên cứu về nhân chủng học, di truyền, bệnh lý, vận động, chế độ dinh dưỡng... của người Việt cổ trong thời đại Kim khí ở miền Bắc Việt Nam.

Đợt khai quật này cũng cho thấy di tích đã nhiều lần bị xâm phạm, đào trộm trong những năm qua.

Thứ ba, phát hiện dấu tích vật chất của công trình kiến trúc liên quan đến nhà ở của người Đông Sơn lần đầu được tìm thấy tại Vườn Chuối.
 Kết quả khai quật đã bước đầu nhận diện khả năng người Đông Sơn cư trú trong các ngôi nhà dài kiểu/tương tự như những ngôi nhà dài của một số tộc người Trường Sơn - Tây Nguyên vẫn còn sử dụng cho đến gần đây. Phát hiện này mở ra triển vọng mới về việc tìm hiểu kiến trúc nhà ở thường nhật trong một ngôi làng Việt cổ thời Đông Sơn, cũng như cách thức bố trí không gian cư trú trong làng.

Kiến trúc nhà ở thời Đông Sơn tại phía bắc Di chỉ Vườn Chuối. Tư liệu: Đoàn khai quật

Khẳng định giá trị và Kiến nghị
Kết quả thu được qua đợt khai quật từ tháng 3/2024 đến nay đã bổ sung tư liệu khẳng định Vườn Chuối là một ngôi làng đã được con người thời đại Kim khí khai phá, làm chủ một cách lâu dài, phát triển liên tục từ giai đoạn Phùng Nguyên muộn - Đồng Đậu sớm đến Đông Sơn và hậu Đông Sơn - cách đây từ 4000 đến 2000 năm. Những kết quả khai quật - nghiên cứu đã góp phần cung cấp đầy đủ chứng cứ hiện vật về sự có mặt của con người từ rất sớm trên khu vực Hà Nội ngay nay. Hơn nữa còn chứng minh nguồn gốc bản địa và lịch sử các nhóm người dân tộc Việt từ thời tiền sơ sử, chứng minh rõ dần thời đại “Hùng Vương dựng nước” bằng các chứng cứ khảo cổ học.
Địa điểm Vườn Chuối là di chỉ cư trú - mộ táng phát triển liên tục qua nhiều giai đoạn từ tiền Đông Sơn đến Đông Sơn. Địa tầng di chỉ Vườn Chuối tồn tại nhiều lớp văn hóa trải qua các giai đoạn Phùng Nguyên muộn - Đồng Đậu sớm, Đồng Đậu, Gò Mun, Đông Sơn và hậu Đông Sơn chứng minh giá trị lịch sử văn hóa quan trọng của di chỉ Vườn Chuối. Đây là di chỉ khảo cổ hiếm và quý về/trong thời đại Kim khí ở cả khu vực miền Bắc Việt Nam.
Trong thời gian tới, việc tiếp tục khai quật - nghiên cứu phần còn lại ở hiện trường di tích và chỉnh lý nghiên cứu chuyên sâu hứa hẹn sẽ đến thêm nhiều tư liệu quan trọng trong nghiên cứu nhận diện về giai đoạn Kim khí không chỉ ở khu vực Hà Nội mà còn có thể mở rộng hơn. Đoàn khai quật đề nghị UBND TP Hà Nội và Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội sớm cho phép triển khai giai đoạn chính lý, tránh thất thoát lãng phí những di sản văn hóa quý báu; đồng thời đẩy nhanh việc công nhận Di chỉ Vườn Chuối là Di tích cấp Thành phố và thực hiện kế hoạch bảo quản, bảo tồn và phát huy giá trị di tích./.

Tin bài: Nguyễn Thơ Đình